روزنامه آرمان - نگین باقری: این‌روزها برخی سرمایه‌های ایرانی گرفتار اعتیاد می‌شوند. آمار اعتیاد در دانشجویان روند چشمگیر و سیر صعودی داشته است. بی‌برنامگی‌های متصدیان این حوزه در سال‌های گذشته برای کاهش این معضل سبب شده بعضی جوانان با ورود به محیط‌های جدید دانشگاهی دچار انواع چالش‌ها و بحران‌ها شوند و با انتخاب مواد مصرفی به‌ظاهر جذاب، راه نابودی خود را پیش بگیرند.
تصور غلط اینکه آدم با یک بار مصرف مواد مخدر معتاد نمی‌شود، سبب شده بر اساس آمارها تعداد دانشجویانی که یک بار مصرف مواد مخدر را تجربه کرده‌اند، بیشتر از دانشجویانی باشد که به‌طور کامل معتاد هستند. همچنین با تحقیقاتی که صورت گرفته، بین ۲۰ تا ۳۰ درصد از دانشجویان تنها با این تصور غلط که یک بار مصرف مواد مخدر اعتیادآور نیست، علاقه‌مند به تجربه این مواد خطرناک هستند. همچنین این امر در دانشجویان خوابگاهی به علت دوری از خانواده و فشارهای موجود بیشتر است. با توجه به این موضوع، باید مسئولان کنترل لازم در این حوزه را داشته باشند و با برنامه‌های راهبردی، در مسیر کاهش نرخ اعتیاد در میان دانشجویان گام بردارند.
اعتیاد در دانشگاه‌ها کمتر از جامعه نیست
یک کارشناس حوزه اعتیاد در گفت‌و‌گو با «آرمان» با بیان اینکه آمار اعتیاد در دانشگاه‌های ایران محرمانه است، می‌گوید: ما انتظارمان از دانشجو بیشتر از اقشار دیگر جامعه است. قشر فرهیخته دانشجو دست‌کم باید بتواند خوب را از بد تشخیص بدهد و از حوزه مصرف دور بماند، اما شاهدیم که آمار مصرف دانشجویی در حوزه‌هایی که به ما گزارش داده‌اند از سطح اعتیاد جامعه خیلی پایین‌تر نیست. این آمارها محرمانه هستند و اعلام بخشی از آن مشکل ایجاد می‌کند. با این وجود تاکنون این آمارها رسما در جایی منتشر نشده‌اند. هومان نارنجی‌ها ادامه می‌دهد: ما نمی‌توانیم بگوییم که اوضاع دانشگاه‌ها و دانشجویان مرتب است، دلیلش هم مشخص است. همان‌طور که ما برای افراد جامعه در زمانی که دانش‌آموز هستند، کاری نمی‌کنیم و پوشش برنامه‌های پیشگیری از اعتیادمان ضعیف است، در حوزه دانشجویی هم اتفاق خاصی نمی‌افتد. همان دانش‌آموزان به مقاطع بالاتر آمده‌اند و تنها مقطع تحصیلی‌شان عوض شده است، اما نگرش و باورهایشان نسبت به مواد مخدر تغییر نکرده است. این پژوهشگر حوزه اعتیاد در حالی از محرمانه بودن آمار اعتیاد در میان دانشجویان خبر می‌دهد که در سال‌های اخیر در مواردی آماری در این زمینه ارائه شده است. اردیبهشت امسال، احمد حاجبی، مدیر کل دفتر سلامت اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، شیوع مصرف مواد مخدر در بین دانشجویان را ۶/۲ درصد عنوان کرد و گفت: الگوی مصرف مواد مخدر در کشور عوض شده است. او می‌گوید: آنچه تعیین‌کننده گرایش انسان به مصرف مواد مخدر است، باور اوست. وقتی باورهای انسان درست نشود و فکر کند مصرف مواد مخدر از جایی می‌تواند به او کمک کند یا به این تصور که من معتاد نمی‌شوم یا من هنوز آن‌قدر گرفتار نشده‌ام که نگران باشم، همه اینها دست به دست هم می‌دهد که مشکلات عدیده‌ای برای او پیش آید و بیشتر در منجلاب اعتیاد فرو برود. نارنجی‌ها ادامه می‌دهد: شاخص ما در این حوزه، این است که انتظارمان از قشر دانشجو برای برخورد با این مساله بالاست. حالا شاید بگویند این انتظار نابجا و غریب است، چون کاری برای دانشجویان انجام نشده است که از آنها انتظاری باشد. اما ما می‌گوییم که اگر باورهای پیشگیرانه افراد دستکاری و درست نشود و این آدم‌ها پس ذهنشان برای یک ماده خصوصیات مثبت و شفادهنده‌ای متصور باشند، در هر زمان، هر مقطع و هر شرایطی که با آن ماده مواجه شوند، ممکن است مصرف‌کننده شوند، چون نگاهشان به آن ماده مثبت است. این پژوهشگر حوزه اعتیاد با بیان اینکه ما بیمارانی داشتیم که تازه در سن ۷۰ سالگی معتاد شدند، می‌افزاید: گاهی اوقات پیش می‌آید که فردی در سن بالا هم به دلیل کنجکاوی به مصرف مواد مخدر رو می‌آورد، اما نمی‌داند که این ماده آن‌قدر خطرناک است که ارزش یک بار آزمایش کردن هم ندارد. دانشجو هم به همین شکل است و شاید این نگاه در او باقی بماند، به مقاطع بالاتر تحصیلی و دانشگاهی بیاید و در دوران دانشجویی هم دچار این خبط و خطا بشود.
دانشجویان، طرفدار ماده مخدر گل
نارنجی‌ها با تاکید بر اینکه در حوزه دانشجویی اعتیاد داریم و درصدش از جامعه کمتر نیست، می‌گوید: اعتیاد دانشجویان به مصرف مواد دارویی مانند ترامادول که در یک برهه زمانی آمار آن رو به افزایش بود و رشد فزاینده‌ای در سال‌های اخیر داشت، باعث شد وزارت بهداشت با ساماندهی، مصرف آن را با توجه به محدودیت تولیدش به مرور زمان کُند کند تا مصرف این ماده رو به کاهش برود، چراکه این ماده تشنج‌آور بود و عوارضی شبیه مواد مخدر داشت. آنچه اکنون در بازار موجود است، داروهای قاچاقی است که وارد مرزها می‌شود. او با اشاره به اینکه اکنون مصرف ماده گل در میان دانشجویان چشمگیر است، عنوان می‌کند: از طرفی مواد دیگری چون گرس، علف، گل و حشیش که از گیاه شاهدانه به دست می‌آید در میان دانشجویان وجود دارد که مصرف گل در این میان، قابل ملاحظه است. همچنین دانشجویان به بقیه مواد مانند تریاک، هرویین و شیشه هم گرایش کمتری دارند و از طرفی دیگر داروهایی مانند ریتالین هم وابستگان مصرف مخصوص به خودش را دارد.
علل گرایش دانشجویان به مصرف مواد مخدر
هومان نارنجی‌ها می‌گوید: ما می‌گوییم بحث پیشگیرانه برای اعتیاد به ویژه دانشجویان باید جامعیت داشته باشد. ما نیازمند مداخلات جدی‌تر و عمیق‌تر هستیم. دانشجویان، نیروهای کاری در سطح جامعه هستند که می‌توانیم از آنها بهره بگیریم و با مداخله در حوزه‌های دیگر، از افرادی که به دانشگاه رفتند و سواد دارند، استفاده کنیم. بنابراین خیلی بد است که معضل اعتیاد در حوزه دانشگاهی کشور شکل گیرد. او توضیح می‌دهد: همه فکر می‌کنند علت اعتیاد شاید در قشر دانشجو و سرباز باشد، اما تقریبا علل و ریشه‌ها در همه افراد مشترک است که می‌خواهند با مصرف مواد مخدر از مشکلات دوری کنند و در امان باشند. حالا ممکن است در گروهی یک مقدار مساله مصرف مواد مخدر بیشتر از سایر گروه‌ها برجسته باشد. برای مثال، در بین دانشجویان جبران فشار تحصیلی و نیز حس کنجکاوی سبب می‌شود که برای درس خواندن به دنبال انرژی بیشتر و مضاعف باشند، علاقه به خوشگذرانی و لذت‌جویی که در جمع‌های دانشجویی نسبت به جمع‌های دیگر بیشتر است، کمبود لذت‌های سالم، غربت برای دانشجویان غیربومی که به فضایی غیر از محل زندگی برای ادامه تحصیل رفته‌اند که ممکن است استرس افراد را بیشتر کند و داشتن دوستان مصرف‌کننده در دانشگاه و خارج از دانشگاه که می‌تواند علت‌العلل باشد و خطر مصرف مواد مخدر را در قشر دانشجو بیشتر کند، از دیگر دلایل روآوردن دانشجویان به این مواد مخدر است. نارنجی‌ها با بیان اینکه تعداد پسران دانشجوی مصرف‌کننده بیش از دختران است، می‌گوید: کسی که بخواهد مواد را با خود جایی ببرد، می‌برد، در زندان هم که این همه پلیس، گارد، دوربین و... وجود دارد، مواد جابه‌جا می‌شود؛ خوابگاه دانشجویی که جای خود دارد. ما باید روی قشر جوان در مورد کاهش تقاضای مصرف مواد کار کنیم که اگر حتی در دسترسشان هم بود، انگیزه مصرف پیدا نکنند. مورد بعدی اینکه در هر صورت با اجرا شدن برنامه‌های پیشگیرانه از اعتیاد، دانشجویان خودبه‌خود واکسینه می‌شوند و افراد نخاله هم خیلی زود در این مورد شناسایی می‌شوند که دانشگاه می‌تواند در مورد شرایط آینده این دانشجویان تصمیم بگیرد. این پژوهشگر حوزه اعتیاد می‌گوید: دانشگاه در مورد پوشش برنامه‌های پیشگیرانه اعتیاد برای دانشجویان ضعیف است و حوزه‌ها برای این مساله هنوز به توانایی برنامه‌ریزی، کسب اعتبار و امکانات مشابه دست پیدا نکرده‌اند. از طرفی، سیاست برخورد با دانشجو در محیط دانشگاه، در هر دانشگاه با دانشگاه دیگر فرق دارد و تصمیم‌گیران مربوطه در این زمینه سلیقه‌ای عمل می‌کنند. البته در بعضی موارد به خود دانشجو هم همبستگی دارد؛ اینکه چگونه باشد، در چه مقطع تحصیلی و دانشگاهی باشد، و وضعیت درسی و خانوادگی‌اش چگونه باشد، اما می‌خواهم بگویم که معمولا هر دانشگاه برخورد خودش را دارد. اکنون یک آیین‌نامه مشخص برای برخورد با دانشجوی معتاد که در فضای دانشگاهی اجرا شود، وجود ندارد و تنها با برگزاری چند همایش، دورهمنشینی با دانشجویان و صحبت در مورد چند مساله، دلایل ریشه‌ای و اساسی دانشجویان برای گرایش به مصرف مواد حل نمی‌شود. نارنجی‌ها در مورد برنامه‌های پیشگیرانه دانشگاه‌ها ادامه داد: دانشگاه‌ها معمولا برنامه‌های آموزشی مانند تئاتر یا نشست‌های یکروزه که با موسیقی و سخنرانی چند کارشناس انجام می‌شود، دارند، که در خلال آن مباحث پیشگیری از اعتیاد مطرح می‌شود، اما ما می‌گوییم باید دانشجویان تک‌تک در این زمینه آموزش ببیند و در بدو ورود به دانشگاه در مورد اعتیاد توجیه شوند.