سلامت نیوز: براساس نقشه جهانی که به‌تازگی منتشر شده، ایران سالانه 18 کیلومتر مکعب از سفره آب‌های زیرزمینی خود را از دست می‌دهد. معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو نیز از برداشت سالانه 6 میلیون متر مکعب آب از این منابع خبر می‌دهد و معتقد است که این برداشت‌ها سبب شده تا ایران سالانه 15 تا 20 سانتی‌متر فرونشست داشته باشد.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه سبزینه، روز گذشته بود که معصومه ابتکار نقشه‌ای را در صفحه تلگرام خود منتشر کرد که نشان می‌داد ایران یکی از پرمصرف‌ترین کشورها از منابع سفره آب‌های زیرزمینی در جهان است. براساس این تصویر ما سالانه 18 کیلومتر مکعب از منابع ارزشمند آب‌های زیرزمینی خود را از دست می‌دهیم. فاجعه‌ای که هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو هم، نسبت به رخدادش هشدار می‌دهد. وی معتقد است اکنون وضعیت آب‌های زیرزمینی در ایران و دیگر مناطق جهانی بحرانی است؛ اما این مشکل در کشور ما به‌ویژه در سال‌های اخیر تشدید شده است.
در 20 سال گذشته 60 میلیارد مترمکعب اضافه آب برداشته‌ایم
براساس مطالعه تاریخی و بیلان‌های آب زیرزمینی که هدایت فهمی در 609 دشت کشور انجام داده، به‌طور متوسط در 20 سال گذشته سالانه 6 میلیارد مترمکعب بیلان منفی، یعنی اضافه برداشت از سپرده ثابت سفره‌های آب زیرزمینی داریم. این رقم به‌صورت تجمعی 120 میلیارد مترمکعب و در یک دوره تاریخی بلندمدت تا 200 میلیارد مترمکعب است. بنابراین اگر همان دوره 20 ساله را اضافه برداشت حساب کنیم این اضافه برداشت‌ها لطمه‌های بسیاری به کشور وارد کرده است. این‌چنین که او می‌گوید با برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی علاوه‌بر این‌که ذخیره‌های آبی استراتژیک کشور را از دست می‌دهیم، با فرونشست‌های عمیق‌تر هم مواجه خواهیم شد. براساس تحقیقات، به‌طور متوسط در کشور ما در دشت‌های بحرانی سالانه حدود 15 تا 20 سانتی‌متر فرونشست زمین رخ می‌دهد. البته این عدد برآورد متوسط است؛ به‌طوری که در برخی از دشت‌ها تا 60 سانتی‌متر و در برخی هم تا 10 سانتی‌متر نشست زمین ایجاد می‌شود که این خود بستگی به بافت خاک و آبخوان دارد.
بیش‌ترین مصرف آب زیرزمینی و فرونشست در خط فرضی سرخس تا آبادان
نواحی فلات مرکزی کشور به باور این کارشناس در وضعیت هشدار قرار دارند. نواحی که تهران، اراک، سمنان و شرق کشور هم جزئی از آن‌ها هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش‌ترین فشار برداشت از آب‌های زیرزمینی در این قسمت‌ها به زمین وارد می‌شود. در کل اگر خطی فرضی را از سرخس تا آبادان در نظر بگیریم. شهرهای روی آن با بیش‌ترین مصرف آب زیرزمینی و فرونشست زمین مواجهند.
معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو می‌گوید: از 609 دشت کشور، 355 دشت در وضعیت بحرانی هستند. این یعنی بیش از نیمی از دشت‌های کشور در حال نشست‌اند و اضافه برداشت در این دشت‌ها انجام می‌شود. برهمین اساس شورای عالی آب مصوب کرده است تا در طول اجرای چند برنامه توسعه بتوانیم سالانه 11 میلیارد مترمکعب برداشت از آب‌های زیرزمینی را کاهش دهیم تا به تعادل و حجم تجمعی که اضافه برداشت کردیم و از ابتدا وجود داشته، بازگردیم. در همین زمینه طرح عظیمی نیز در وزارت نیرو با عنوان «طرح تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی» در دست اجراست که قرار است با اجرای این طرح برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی متوقف شود.
وی بر این باور است که در حال حاضر برداشت از آب‌های زیرزمینی بیش از حد است و با چاه‌های غیرمجازی که حفر شده روزانه حجم زیادی آب بدون حساب و کتاب از سفره‌های آب زیرزمینی مصرف می‌شود. حتی برخی از کسانی که چاه مجاز نیز دارند بیش از حد استاندارد مصرف می‌کنند؛ بنابراین باید در این زمینه اقدامی جدی صورت گیرد تا مصارف را کاهش داد. برای رسیدن به این مهم شورای عالی آب 15 و وزارت نیرو 11 پروژه مهم را تعریف کرده‌اند. سازمان زمین‌شناسی هم موظف شده تا موضوع فرونشست زمین را بررسی کند و وظایف دیگر دستگاه‌ها ازجمله جهاد کشاورزی نیز مشخص شده است.
برای ترمیم زمین 20 سال زمان می‌خواهیم
فهمی تاکید می‌کند: با کاستن مصارف، با آبی که از ریزش‌های جوی وارد زمین می‌شود و آب باقی مانده از مصارف می‌توان امیدوار بود که در دوره‌ای 20 ساله وضعیت آب‌های زیرزمینی به تعادل بازگردد و ترمیم شود. در صورتی که این برداشت‌ها متوقف نشود، افت سطح آب‌های زیرزمینی به‌شدت تشدید خواهد شد و نشست‌های عمیق‌تری در مناطق مختلف رخ می‌دهد. باید توجه داشت در صورتی که این نشست‌ها بیش از حد باشد و از مرحله‌ای بگذرد، دیگر با هیچ تکنیکی نمی‌توان آبخوان‌ها را احیاء کرد. همان‌طور که اکنون این اتفاق در برخی از مناطق فلات مرکزی و شرق کشور باعث خشکی، کم‌آبی و کوچ تمدن‌ها شده است.
با وجود این فهمی اجرای طرح تعادل را بدون مشارکت مردم شکست خورده می‌داند. وی معتقد است کشور ما کشور نصیحت است؛ یعنی همه درباره مشکلات به دیگران پند می‌دهیم. اما باید توجه داشت که با این نصیحت‌ها نمی‌توان مردم را مشارکت داد. مشارکت مردم این است که دولت شرایط مساعد معیشتی را برای مردم و به‌ویژه روستاییان فراهم کند. «توسعه روستایی» کلید گم شده حل این ماجراست. هرچند که به تاکید این کارشناس، توسعه روستایی به معنای توسعه کشاورزی نیست بلکه باید راهکارهایی برای توسعه گردشگری روستایی یا صنایع کوچک و تبدیلی در مناطق روستایی در نظر گرفت تا آب کمتری مصرف شود و روستا توسعه پیدا کند. نمی‌توان شرایط معیشتی مناسب را برای مردم ایجاد نکرد و بعد انتظار داشت که آن‌ها آب هم مصرف نکنند.
توسعه روستایی کلید حل مشکل آب در کشور
هرچند مسئولان می‌گویند چاه‌های غیرمجاز باید بسته شود و آب اضافه برداشت نکنیم؛ اما به گفته معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو بیش از 90 درصد از آب کشور در بخش کشاورزی و روستاها مصرف و بیش‌تر از همین سفره‌های آب زیرزمینی تامین می‌شود. بنابراین در صورتی که توسعه روستایی صورت نگیرد مصرف بی‌رویه آب هم مطلقا متوقف نخواهد شد. به همین علت انتظار می‌رود که در برنامه ششم، توسعه روستاهای ما برای حل مساله آب و کشاورزی، به‌عنوان یک مساله مهم مورد توجه قرار گیرد و یادمان باشد که توسعه روستایی الزاما از طریق توسعه کشاورزی نیست.