در این میان ایران به واسطه قرارگیری در یکی از مناطق راهبردی جهان و مواجهه با تهدیدات گوناگون همواره راهبردی مدون را در این مقوله برنامه‌ریزی داشته است تا آنجا که نیروی مجزا تحت عنوان «قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص)» ارتش جمهوری اسلامی ایران تاسیس شد تا کلیه سامانه‌های پدافندی تحت مدیریت شبکه یکپارچه فرماندهی و هدایت قرار بگیرد؛ این اقدام علاوه بر کارکرد دقیق، از هرگونه اشکالات احتمالی و عدم هماهنگی نیز جلوگیری به عمل می‌آورد.
در این میان یکی از اصلی‌ترین بازوهای این حوزه راهبردی، سامانه های موشکی زمین به هواست که خود انواع گوناگونی دارد اما شاید بتوان مهمترین آنان را نمونه‌های برد بلند دانست که جهت دفاع از فضای کشور از فاصله دورتر و همچنین بازدارندگی قابل توجه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
به همین منظور کشورمان علاوه بر دستیابی به برخی از سامانه‌های به روز دنیا همانند S-300 طرح‌های بومی را نیز در دستور کار خود قرار داد تا توان دفاع هوایی خود را بیش از پیش بهبود بخشد و یکی از این تجهیزات، سامانه پدافند برد بلند هوایی «باور 373» است که نمادی از توان و اقتدار متخصصان کشورمان محسوب می‌شود.
تولد «باور 373»
تولد «باور 373» را می‌توان به زمان خریداری نمونه پدافند هوایی روسی S-300 نسبت داد. پیش از این خرید نیز البته ایران با بهره گیری از موشک‌های برد بلند S-200 نیازمندی‌های خود را در عرصه برد بلند تاحدودی تامین می‌کرد که البته همین سامانه نیز بعدها با تغییراتی در ساختار خود مواجه شد که این امر توسط متخصصان داخلی صورت گرفت.
به دنبال بررسی کارشناسان نظامی مبنی بر تهیه سامانه پدافندی برد بلند و به‌روز جهت تامین نیازهای کشور، مذاکراتی در سال 2005 با طرف روسی برای خرید سامانه S-300 آغاز شد که منجر به قراردادی برای خرید آن گردید اما اندکی بعد با به قدرت رسیدن «مدودف» در مقام ریاست جمهوری روسیه، به دلیل فشارهای غرب و برخی امتیازگیری‌ها، وی طی دستور این قرارداد را لغو کرد و عملا دستیابی به سامانه مذبور غیرممکن شد.
البته پیش از اعلام رسمی لغو قراردادها، طرف ایرانی که متوجه تغییر نظر روس‌ها شده بود، دست به کار شد تا درصورت خلف وعده روس‌ها، حداقل در بعد داخلی بتواند به سیستمی توانمند و مناسب دست یابد اما این نیازمندی زمان طولانی را برای طراحی و ساخت می‌طلبید.
در این خصوص شاید سخنان صریح مقام معظم رهبری مبنی بر توصیه به ساخت سیستمی ایرانی و مبتنی بر توان داخلی قابل توجه باشد تا آنجا که ایشان فرمودند: «من به این پروژه امید دارم» و این آغاز راهی بود برای حرکتی بزرگ.
تا پیش از این رخداد کشورمان سابقه تولید و ساخت موشک‌های برد متوسط «هاوک» را به صورت بومی داشت که مدتی بعد مجموعه آن تکمیل شد اما برای ساخت سامانه برد بلند جدید که «باور 373» نامیده شد -و نشان از باور ایرانی به ساخت آن بود- نیاز به مجموعه ای از دانش های جدید و تخصص های مرتبط احساس می‌شد که سختی کار را بیش از پیش نشان می‌داد اما متخصصان نشان دادند که هرآنچه را بخواهند انجام خواهد داد.
نخستین زمزمه‌ها از ساخت این سامانه با نمایش نمونه پرتابگرهایی مشابه سامانه S-300 روسی و HQ-9 چینی در کنار یک رادار ناشناس در رژه سال 1388 انجام گرفت اما بعدها دیگر صحبتی از آن نشد.
پس از آن سخنان متفاوتی به گوش رسید که کارکنان وزارت دفاع در کنار متخصصان پدافند هوایی در حال طی مسیر به سمت طراحی هستند تا آنکه نخست موشک‌هایی که به نظر می‌رسید متعلق به این سیستم پدافندی جدید باشد و سپس راداری آرایه‌ای در نمایشگاه صنایع دفاع سال 1392 به نمایش در آمد.
پس از آن نیز اخباری مبنی بر بهره‌برداری از «باور 373»، تست‌های مرتبط و به کارگیری در قرارگاه خاتم الانبیاء اعلام شد تا آنکه روز گذشته رسما از بخش‌های از این سامانه پدافند هوایی برد بلند با حضور رئیس جمهور رونمایی شد.
پیش از این رونمایی، گمانه‌زنی‌های متفاوتی از ویژگی‌های آن مطرح شد مبنی بر آنکه احتمالا با سیستمی مشابه S-300 روسی رو به رو هستیم و این در حالی بود که روسیه با تحویل سیستم مذبور به کشورمان به شرط بازپس گیری شکایت موافقت کرده و نظر عموم آن بود که دیگر نیازی به ادامه پروژه‌ای مشابه نیست اما بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که نباید تنها به یک سامانه در سیستم دفاعی اتکا داشت و اگر در این میان بتوان نسخه‌ای بومی را توسعه داد، علاوه بر نمایش توان داخلی، افزایش بازدارندگی -خصوصا شرایط حساس نبرد- نیز ایجاد خواهد شد.
به همین منظور می‌توان ساخت «باور 373» را یک نقطه اتکا و اقدامی راهبردی در صنعت دفاعی کشورمان دانست که علاوه بر بازتاب آن در سطح جهانی، نشان از ورود به مقوله جدید از دانش‌های نظامی است که در ادامه به صورت کوتاه به آن اشاره خواهد شد.
ذکر این نکته نیز ضروریست که با توجه به عدم اعلام رسمی ویژگی‌های «باور 373» این گفتار تنها یک گمانه زنی است چرا که عملا با نمایش روز گذشته، بسیاری از کارشناسان متوجه شدند که با سیستمی به مراتب متفاوت‌تر از S-300 روسی رو به رو هستند.
درگیر با هدف در ارتفاع 27 کیلومتری
سردار حسین دهقان وزیر دفاع البته درخصوص توان درگیری «باور 373» با اهداف هوایی گفته است که این سامانه می‌تواند هدف مورد نظر را در ارتفاع 27 کیلومتری مورد اصابت قرار دهد.
درخواست موشکی روحانی از وزیر دفاع
وی همچنین در اظهار نظری تصریح کرد: آقای رئیس جمهور در جریان بازدید از سامانه «باور 373» از ما خواستند تا اولین تست موشکی باور بر روی موشک بالستیک باشد چراکه این سامانه قابلیت درگیری با موشک‌های بالستیک را نیز دارد و این تست تا پایان امسال انجام خواهد شد.
البته بنا بر گفته وزیر دفاع، برخی تست‌های باور انجام شده و حتی این سامانه به میدان تست نیز رفته و مورد آزمایش‌های مختلف قرار گرفته است.
سامانه «باور 373» در رده پدافند برد بلند با توانایی عملیات در ارتفاع بالا و در تمام شرایط آب و هوایی شبانه روز قرار می‌گیرد که S-300 روسی و MiM-104 Patriot آمریکایی نیز جزو خانواده‌ای با همین خصوصیات قرار دارد، اما باور 373 در نگاه اول اساسا با تمامی نسخه‌های مشابه خود متفاوت است چرا که به نظر می‌رسد متخصصان کشورمان دانش داخلی را با الهام از نمونه‌های موجود در سطح جهانی ترکیب کرده و یک سامانه منحصر به فرد را ساخته‌اند که قابلیت درگیری با انواع هواگردها شامل هواپیماهای شکاری، بالگرد ها، موشک های کروز و تسلیحات هدایت شونده و بالستیک را خواهد داشت.
همین اقدام بزرگ و تاریخی که از جنبه‌های گوناگون قابل بررسی است، نشان از دید گسترده دفاعی ایران داشته و می‌تواند در خصوص دیگر نیازمندی‌های نظامی نیز الگو قرار بگیرد.
رادار کنترل شکاری برد بلند معراج 4
یکی از اجزای «باور373» که رئیس جمهور روز گذشته از آن بازدید کرد، «رادار کنترل آتش معراج 4» بود که از تکنولوژی آرایه فازی برخوردار بوده و جهت هدایت موشک‌های «باور 373» و درگیری با هدف کاربرد دارد.
تکنولوژی آرایه‌فازی مجموعه‌ای از آنتن‌هاست که کنار یکدیگر در آرایه‌ای الکترونیکی (صفحه) قرار گرفته که هر یک از این آنتن‌ها -که المانی تشعشعی محسوب می‌شوند- بر یک دیگر تاثیر گذاشته و یک پرتو واحد را تشکیل می‌دهد که به سمت هدف ارسال می‌شود.
این گونه رادارها بر خلاف نمونه‌های مکانیکی، از توانمندی به مراتب بالاتری برخوردار بوده و می‌تواند در محیط‌های مختلف جنگ الکترونیک نیز مقاوم باشد لذا دستیابی به دانش ساخت آنان، موفقیتی بزرگ تلقی می‌شود که البته پیشتر نیز در انواع رادارهای دریایی و پدافندی نمود داشته است.
علاوه بر این، «باور 373» قطعا از یک رادار کشف و جستجو هدف نیز بهره می‌برد تا به عنوان یک سامانه «هشدار زودهنگام» جهت شناسایی اهداف متخصام مورد استفاده قرار گیرد ضمن آنکه مجموعه‌ای از رادارهای موجود در کشورمان که تحت شبکه یکپارچه راداری کشور با عنوان C4IIR مورد بهره برداری قرار گرفته‌اند نیز قطعا توانایی مجموعه شدن با «باور 373» را خواهند داشت.
پرتابگر و موشک‌ها
شاید مهمترین نکته قابل توجه در رونمایی «باور 373»، پرتابگرهای عمودی آن است که می‌تواند موید پیشرفتی شگرف در جهت شلیک موشک محسوب شود. ،البته تا تایید دقیق پرتاب عمودی باید صبر کرد اما طراحی خاص پرتابگرها حتی با عدم بهره‌گیری از این خصوصیت نیز نشان دهنده آن است که کشورمان به تولید سامانه جدید و منحصر به فردی دست یافته که علی‌رغم گمانه‌زنی‌ها تا پیش از رونمایی، اساسا با نمونه‌های روسی متفاوت بوده و حتی شباهت‌هایی با نسخه‌های غربی نیز دارد.
در خصوص موشک نیز تنها تصاویری از نمایشگاه صنایع دفاعی سال 1392 و سپس موشک «باور 373» در رژه سالروز ارتش جمهوری اسلامی ایران موجود است که هیچ گونه ویژگی یا مشخصات خاصی از آن اعلام نشده ولی اندازه آن نشان از حمل میزان سوخت بالایی دارد که توان دستیابی به برد بالا را داشته و البته در بحث رادار خود موشک و همچنین سامانه‌های هدایتی آن نیز قطعا اقداماتی صورت گرفته تا بتواند در محیط‌های اختلال الکترونیکی مقاوم باشد.
این نکته از آنجا اهمیت دارد که موشک‌ها معمولا در فاز نهایی خود متکی به رادار داخلی بوده و باید بتوانند در محیط‌های جنگ الکترونیک مقاوم باشند.
در خصوص سازه خود موشک نیز طرح آیرودینامیکی دقیق جهت مانور پذیری بالا و قدرت عملکرد مناسب مورد توجه بوده است که مسیری جدید در طراحی‌های تسلیحات این حوزه به حساب می‌آید.
مراکز ارتباطی
مراکز ارتباطی مرتبط با این سامانه احتمالا شامل یک خودرو مخابراتی جهت هماهنگی با شبکه یکپارچه پدافند هوایی است که می‌تواند در محیط‌های جنگی و شرایط حساس نبرد، دستورات مورد نیاز از مرکز کنترل را به سایت موشکی خود منتقل کند. ضمن آنکه یک سامانه جنگ الکترونیک نیز جهت ایمن سازی «باور 373» در برابر موشک‌های ضدتشعشع قطعا مورد نیاز است. همچنین یک مجموعه فرماندهی نیز احتمالا وجود خواهد داشت تا بتواند کل سامانه را تحت فرماندهی خود قرار دهد که در خصوص این 3 بخش صحبتی نشده است و تنها یک گمانه‌زنی خواهد بود.
خودرو حامل
در خصوص کشنده‌های موجود برای «باور 373»، کشورمان خودرو سنگین «ذوالجناح» را توسعه داده است که به صورت چرخ دار جهت کاربرد در مناطق کشورمان مورد بهره برداری قرار می گیرد و از تحرک بالایی نیز برخوردار خواهد بود.
در پایان لازم به ذکر است که بررسی سامانه باور 373 با توجه به اندک تصاویر منتشر شده و بدون ذکر هیچ‌گونه ویژگی عملیاتی کاری سخت است و گمانه‌زنی‌ها در این گزارش تنها با توجه به برخی از سخنان مقامات کشورمان است که قطعا در زمان رونمایی کامل آن تکمیل خواهد شد اما آنچه مسلم است، بهره برداری از سیستم پدافند هوایی برد بلند بومی اقدامی است در خور توجه فراوان که نشان از عزم کشورمان برای دستیابی به دانش‌های روز نظامی بدون وابستگی به خارج خواهد داشت.