کتاب «درآمدی پیشرفته بر جامعه دیجیتال» اثر مانوئل کاستلز تلاشی است اساسی برای روزآمدکردن و مستندسازی وضعیت فعلی جامعه دیجیتال در سراسر جهان و بررسی پیامدهای عمیق اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آن.
به گزارش ایسنا، عمران دسترس، استاد دانشگاه در یادداشتی با عنوان «از شبکه‌های اجتماعی تا رمزارزها: نقشه راه پیشرفته مانوئل کاستلز برای درکِ جهانِ داده‌محور» نوشته است: در دهه‌های اخیر، جهان شاهد انقلابی بنیادین بوده که ریشه در پیشرفت‌های چشمگیر فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد. این دگرگونی، که از آن با عناوینی چون «عصر اطلاعات» یا «جامعه شبکه‌ای» یاد می‌شود، نه‌تنها ساختارهای اقتصادی و سیاسی، بلکه تاروپود زندگی اجتماعی و فرهنگی ما را نیز از نو بافته است. درک ابعاد گوناگون این تحول عظیم، نیازمند چارچوب‌های تحلیلی قوی و متکی بر شواهد تجربی روزآمد است. در این میان، کمتر متفکری به اندازه مانوئل کاستلز، جامعه‌شناس اسپانیایی‌تبار برجسته، در ترسیم این نقشه جدید جهانی نقش داشته است. کاستلز از دهه ۱۹۹۰ میلادی با سه‌گانه مهم خود، عمیق‌ترین تحلیل‌ها را درباره پیدایش «جامعه شبکه‌ای» به‌عنوان ساختار اجتماعی عصر ما ارائه داد. او در آثار خود نشان داده است که چگونه منطق شبکه‌ها و جریان‌های اطلاعاتی، جایگزین منطق سلسله‌مراتبی سنتی شده و بر تمامی جنبه‌های حیات بشر سایه افکنده است، به‌طوری‌که هرگونه تحلیل از دنیای مدرن بدون در نظرگرفتن تأثیر شبکه‌های جهانی ناقص خواهد بود.
از شبکه‌های اجتماعی تا رمزارزها
کتاب «درآمدی پیشرفته بر جامعه دیجیتال» اثر مانوئل کاستلز که در مجموعه «درآمدهای پیشرفته الگار» منتشر شده و ترجمه فارسی آن توسط مجتبی قلی‌پور و توسط نشر مرکز به چاپ رسیده، تلاشی است اساسی برای روزآمدکردن و مستندسازی وضعیت فعلی جامعه دیجیتال در سراسر جهان و بررسی پیامدهای عمیق اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آن. این کتاب برای پُرکردن شکاف میان نظریه‌های کلاسیک کاستلز و تحولات شتابان سال‌های اخیر (از ظهور کامل شبکه‌های اجتماعی تا رمزارزها و هوش مصنوعی) نگاشته شده است. کاستلز در این اثر، با تکیه بر تحلیل‌های تجربی پیشرفته و تحقیقات آکادمیک روز، به کاوش در تأثیرات پایداری می‌پردازد که فناوری و تحول دیجیتال همچنان بر جهان ما به جا می‌گذارند. این کتاب نه‌تنها یک مقدمه، بلکه یک بررسی دقیق و فشرده است که براساس تئوری محوری خود کاستلز یعنی «جامعه شبکه‌ای» استوار شده است و نشان می‌دهد که جامعه دیجیتال امروز، درواقع همان بستر فنی-اجتماعی جامعه شبکه‌ای است که ابعاد جدیدی یافته است. این همان دلیلی است که آن را به یک منبع مرجع برای فهم ساختار اجتماعی کنونی جهان تبدیل می‌کند.
کتاب کاستلز در یازده فصل، موضوعات گوناگون را با ساختاری منسجم و هدفمند دنبال می‌کند. این اثر با «مقدمه: جامعه دیجیتال» آغاز می‌شود، سپس در فصول بعدی به ترتیب به «ارتباط برقرار می‌کنیم، پس هستیم»، «پایان حریم خصوصی؟ دولت پیشگو و سرمایه‌داری اطلاعاتی»، «دیجیتالی‌شدن بازارهای مالی: از مشتقات تا رمزارزها» و «دورکاری و کلان‌شهر شبکه‌ای» می‌پردازد. در ادامه، فصولی به بررسی مسائل آموزشی، نابرابری و تعاملات سیاسی اختصاص یافته است: «یادگیری انسان، یادگیری کامپیوتر، یادگیری هوش مصنوعی»، «شکاف‌های دیجیتال: سرزمین، جنسیت، سن، طبقه، قومیت، فرهنگ‌ها»، «جنبش‌های اجتماعی شبکه‌ای» و «رسانه‌های اجتماعی و قطبی‌شدن سیاسی». فصول پایانی نیز شامل تحلیل «جنگ و صلح در زمانه ماشین‌های دیجیتال» و درنهایت «نتیجه‌گیری: جامعه دیجیتال و جامعه شبکه‌ای» است. این چینش فصول نشان می‌دهد که کاستلز از مبانی نظری و ارتباطی آغاز کرده و سپس به بررسی ابعاد اقتصادی، مکانی، آموزشی، و درنهایت به چالش‌های سیاسی، اجتماعی و امنیتی جامعه دیجیتال می‌پردازد.
فصول مختلف کتاب به صورت عمقی تأثیر دیجیتالی‌شدن بر ارتباطات را مورد کنکاش قرار می‌دهند، و نشان می‌دهند که چگونه الگوهای تعامل انسانی دگرگون شده است. همچنین، فصولی به بررسی چالش‌های حکمرانی از جمله نظارت دولتی و حریم خصوصی اختصاص یافته و تأثیر این فناوری‌ها بر بازارهای مالی و ظهور ابزارهای جدید پولی تحلیل می‌شود. در ادامه، کاستلز به دگرگونی ساختار فضایی شهرها و تأثیر دیجیتالی‌شدن بر آموزش و روش‌های یادگیری می‌پردازد. علاوه بر این، این درآمد پیشرفته به تأثیر ماهرانه فناوری دیجیتال بر جنبش‌های اجتماعی و توانایی آنها در بسیج و سازماندهی بدون نیاز به ساختارهای متمرکز توجه دارد. در کنار فرصت‌ها، کاستلز به بررسی پدیده‌های نگران‌کننده‌ای چون اطلاعات نادرست در رسانه‌های اجتماعی، نابرابری دیجیتال که شکاف میان دسترسی‌داران و محرومان از فناوری را تعمیق می‌کند، ژئوپلیتیک و نقش فناوری‌های جدید در جنگ‌افروزی می‌پردازد. این گستره موضوعی نشان می‌دهد که کاستلز از انتزاع تئوریک فاصله گرفته و به جزئیات ملموس حیات دیجیتال توجه دارد، به‌طوری‌که حتی پیامدهای هوش مصنوعی بر اشتغال و زندگی روزمره، گسترش دورکاری و تأثیرات اجتماعی رمزارزها را نیز در تحلیل‌های خود برجسته می‌کند.
ویژگی اصلی این کتاب در توانایی کاستلز در پیونددادن تحول دیجیتال به نظریه گسترده‌تر «جامعه شبکه‌ای» اوست. او شواهد کامل و جامعی از پیکربندی جامعه دیجیتال ارائه می‌دهد و رابطه بین این جامعه با سرمایه‌داری داده‌محور، جایی که داده‌ها به منبع اصلی ارزش و کنترل تبدیل شده‌اند، نظارت دولتی و حریم خصوصی را می‌کاود. یکی از نقاط قوت کتاب، چنان که منتقدان برجسته‌ای چون سارا بانت-وایزر و جروم فلدمن نیز تأکید کرده‌اند، درک عمیق نویسنده از روابط پیچیده میان فناوری، قدرت و نابرابری است. کاستلز با ارائه داده‌های گسترده و نتایج حرفه‌ای، از جنجال‌های بی‌فایده درباره هوش فراانسانی دوری کرده و تمرکز خود را بر چشم‌انداز واقعی کاهش آزادی فردی و کیفیت زندگی قرار می‌دهد. این رویکرد عملی و اخلاقی، کتاب را از سایر متون فنی متمایز می‌کند. او با پرهیز از اصطلاحات تخصصی دشوار، یک چارچوب تحلیلی جامع ارائه می‌دهد که هم‌زمان پرسش‌های جالب بسیاری را مطرح کرده و زمینه‌ای برای پاسخگویی به آنها فراهم می‌کند. این اثر به‌ویژه برای دانشجویان، دانشگاهیان و سیاست‌گذاران جهانی که به دنبال درک و تنظیم فناوری‌های دیجیتال در حوزه‌هایی چون جامعه‌شناسی، علوم ارتباطات و سیاست عمومی هستند، یک منبع ضروری محسوب می‌شود.