خراسان: اولین روز کاری سال 2008 میلادی بود که قیمت نفت در بازار جهانی به 99.63 دلار رسید و چند روز بعد برای اولین بار به مرز رویایی 100 دلار رسید. جهش نفت ادامه یافت تا اینکه در همان سال رکوردهای عجیب 145 دلاری هم طی چند روز ثبت شد. اما حالا و در آغاز سال 2016 میلادی همه چیز برعکس شده است. در حالی که قیمت در آخرین روزهای سال 2015 در قعر 11 ساله قرار داشت با شروع سال جدید با شیب عجیب تری مواجه شد و بعد از 12 سال به زیر 30 دلار در هر بشکه سقوط کرد. این نوسانات عجیب و غریب برای بسیاری از دولت های نفتی و البته مردمشان این سوال را ایجاد کرده که این شرایط تا کی ادامه خواهد داشت. برای پاسخ به این سوال کافی است نگاهی به عوامل تعیین کننده قیمت نفت داشته باشیم. فارغ از نوسانات ناشی از تنش های سیاسی، تغییرات نرخ ارز کشورها و برخی مشکلات فنی زودگذر، نیروهای اصلی تعیین کننده قیمت، عرضه و تقاضای طلای سیاه است.
شرایط کنونی تقاضا
سایه افت رشد چین بر سر قیمت نفت
انگار همه چیز دست به دست هم داده تا نه تنها امیدها برای افزایش قیمت نفت ناامید شود بلکه شیب سقوط قیمت نفت هم تندتر شود. اقتصاد چین سال جدید میلادی را با سقوط 7 درصدی بورسش آغاز کرد، تحلیل ها هم از تداوم حال ناخوش دومین اقتصاد جهان و دومین مصرف کننده نفت جهان در سال جدید میلادی حکایت دارد. بسیاری دیگر از مصرف کنندگان نفت هم نگران از سرایت بحران چین به اقتصادهای خود در سال جدید هستند و حتی از احتمال بحران اقتصادی جدید، رکود و تعطیل شدن کارخانه هایشان سخن می گویند. ارزش دلار آمریکا هم رو به افزایش است و این خود کمک می کند تا ارزش یک بشکه نفت بر حسب دلار کاهش یابد.
شرایط کنونی عرضه
از فشار رفع تحریم ایران تا مقاومت آمریکا
عربستان، روسیه و آمریکا هرکدام با تولید بیش از 10 میلیون بشکه نفت در روز ( 32 درصد کل عرضه نفت جهان) هیچ علاقه ای به کاهش تولید نشان نمی دهند. جالب آنکه با گذشت 1.5 سال از کاهش قیمت نفت، تولید از میادین غیرمتعارف آمریکا که گفته می شد 30 تا 60 دلار به ازای هر بشکه هزینه استخراج دارد، کاهش نیافته است. عراق هم چندین سال است شرکت های نفتی را به کشورش کشانده و با سرعت بر تولید و عرضه خود می افزاید. روند تولید روسیه و عربستان نیز طی سال های اخیر افزایش یافته است. صادرات نفت ایران با رفع تحریم ها و طی یک سال آینده 1 میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت. با این شرایط سقوط قیمت نفت به زیر 30 دلار و کمتر از آن چندان تعجب برانگیز نیست.
شرایط آتی تقاضا
دومینوی ویرانگر اقتصاد چین، اقتصاد غرب و قیمت نفت
طبق پیش بینی صندوق بین المللی پول رشد اقتصادی جهان در سال 2015 با کاهشی ملموس نسبت به سال قبل از آن به 3.3 درصد رسید. اما پیش بینی این نهاد برای سال جاری میلادی 3.8 درصد است. این میزان رشد اقتصادی جهان طبیعتا همراه با افزایش مصرف انرژی و البته نفت خواهد بود. هند با رشد اقتصادی حدودا 8 درصدی بیشترین افزایش تقاضا برای نفت را خواهد داشت. با این حال کاهش رشد اقتصادی چین به حدود 6 درصد و بحران های پیش روی این کشور که ممکن است به تمام جهان سرایت کند بر نگرانی ها در خصوص تداوم رشد معمولی تقاضا برای نفت افزوده است. چند روز قبل موسسه تحقیقاتی سنتیکس ضمن اشاره به شاخص های مورد بررسی و همین طور نظرسنجی های انجام شده نوشت: «شاهد حرکت ابرهای تیره از شرق به سمت اروپا هستیم زیرا تردیدهای بسیاری وجود دارد که نشان می دهد چین نه تنها شاهد کندی رشد جدی است بلکه احتمالا به شدت زمین خواهد خورد». چنانچه زمین خوردن اقتصاد چین به دیگر اقتصادهای صنعتی نیز ضربه وارد کند، طبیعتا حلقه بعدی این دومینو قیمت نفت خواهد بود. با همه اینها شرایط عرضه بر آینده بازار نفت تعیین کننده تر است.
شرایط آتی عرضه
مقاومت جانانه تولیدکنندگان پرهزینه تداوم نخواهد یافت
آیا تولیدکنندگان باز هم به تولید ادامه خواهند داد؟ نشریه معتبر اکونومیست در شماره اخیر خود برای پاسخ به این سوال با محاسبه هزینه تولید نفت در کشورهای مختلف اعلام کرد که با قیمت های فعلی، تولید فقط در 4 کشور صرفه اقتصادی دارد. نمودار زیر هزینه تولید- با احتساب سرمایه گذاری اولیه- در کشورهای مختلف را نشان می دهد. حتما می پرسید که با این شرایط چرا تولید کاهش نمی یابد؟ پاسخ این است که آنها در حال مقاومت هستند. تولیدکنندگانی که سرمایه گذاری قابل توجهی در میادین مختلف انجام داده اند اولا تلاش می کنند با تولید نفت، مقداری از سرمایه رفته خود را احیا کنند. ثانیا تلاش می کنند با وجود عدم سود یا حتی ضرر، در بازار بمانند، به امید اینکه رقبا زودتر از آنها کم بیاورند. البته این مقاومت چندان دوام نخواهد آورد. پرهزینه ها به مرور تولید خود را متوقف خواهند کرد و عرضه نفت متعادل تر خواهد شد.
بالاخره یک بشکه نفت چند؟
اجماع بی سابقه ای بین تحلیلگران و موسسات پژوهشی مبنی بر ثبات قیمت نفت در قیمت های فعلی در سال 2016 وجود دارد. بیش از 12 بانک و موسسه اقتصادی معتبر جهانی قیمت نفت در سال 2016 را بین 30 تا 60 دلار پیش بینی کرده اند. آخرین پیش بینی موسسه معتبر اعتبارسنجی مودیز برای قیمت نفت در سال جاری میلادی 43 دلار بود. با این حال اجماع نسبی مبنی بر احیای قیمت ها از سال 2017 به بعد نیز وجود دارد. مهمترین آن مربوط به آژانس بین المللی انرژی است که با اشاره به کاهش سرمایه گذاری و تولید نفت در سال 2016 از سال بعد قیمت ها افزایش یافته و تا سال 2018 به 80 دلار بازخواهد گشت.همانگونه که قیمت های رویایی نفت از سال 2008 به بعد بسیاری را به طمع انداخت تا در تمام میادین نفتی خود- اعم از کم هزینه یا پرهزینه- سرمایه گذاری کنند، قطعا قیمت های فعلی نفت هم نه تنها مانع سرمایه گذاری جدید برای تولید بیشتر نفت خواهد شد بلکه برخی از میادین در حال تولید فعلی را نیز به تعطیلی خواهد کشاند که موجب کاهش تدریجی تولید نفت و به تعادل رسیدن عرضه با تقاضای نفت و در نتیجه شاهد افزایش قیمت این ماده خام خواهیم بود.