تسنیم: مریم رمضانی صیاد، کارشناس آرایشی و بهداشتی یکی از معاونت‌های غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی کشور در یادداشتی با عنوان "راه‌های پیشگیری از عوارض رنگ مو" آورده است: رنگ کردن مو از گذشته‌های دور متداول بوده است و رنگهای به‌کار رفته برای رنگ کردن موها جزو نخستین مواد آرایشی مورد استفاده توسط انسان بوده و اسناد و مدارک باستان شناسی زیادی مبنی بر استفاده مصریان باستان، ایرانیان، چینی‌ها و هندوهای قدیم و یونانیان از رنگ مو وجود دارد.
در اوایل برای رنگ مو از گیاهان، ترکیبات فلزی یا مخلوط این دو مورد استفاده قرار می‌گرفته است. یونانیان باستان از صابون های زبر و بی‌رنگ کننده و حنا برای تغییر رنگ موهای خود استفاده می‌کردند. چنین اقدامی میان آنان نشانه شجاعت و شهامت تلقی می‌شد. رومیان رنگهای تیره را بیشتر می‌پسندیدند. آنها رنگ تیره را با جوشاندن پوست گردو و تره‌فرنگی به دست می‌آوردند. قبل از پیدایش رنگهای مدرن در اروپا و آسیا بسیاری از گیاهان مثل پوست درخت غان، زعفران، زردچوبه و حنا برای ایجاد رنگهای مایل به قرمز و پوست گردو و ... برای ایجاد رنگهای تیره و سیاه و یا استفاده از عصاره گیاهانی مثل نیل (مورد استفاده آن در رنگرزی پارچه بوده) با حنا برای ایجاد رنگ قهوه‌ای برای رنگ کردن موها مورد استفاده قرار می‌گرفت. هم اکنون نیز استفاده از گیاهان به‌تنهایی یا مخلوط با فلزاتی مثل مس، آهن و سرب برای ایجاد پایداری بیشتر متداول است.
انواع رنگ مو
رنگهای مو معمولاً به‌صورت زیر طبقه بندی می‌شوند:
1 ــ رنگهای موی گیاهی مثل حنا
2 ــ رنگهای مو بر پایه املاح فلزی مثل رنگهای بر پایه املاح سرب
3 ــ رنگ موی آلی سنتتیک
رنگهای مو بر پایه ترکیبات آلی سنتتیک به 3 دسته موقت، نیمه‌دائمی و دائمی تقسیم می‌شود.
رنگ موی موقت: رنگ موی موقت که دوام آن بین 3ــ1 بار شستشوی موها با شامپو است. این نوع رنگ کاملاً جنبه آرایشی داشته و در این روش ماده رنگی در آب حل شده و هیچ‌گونه واکنش شیمیایی در ساختار مو ایجاد نکرده و رنگ‌دانه‌ها در سطح کوتیکول مو قرار می‌گیرد و به‌راحتی با شستشو پاک می‌شود و می‌تواند به‌عنوان یک گزینه امتحانی برای انتخاب رنگ مو به‌کار رود.
رنگ موی نیمه‌دائمی: رنگ موی نیمه‌دائمی که دوام آن روی موها بین 15ــ5 بار شستشوی موها با شامپو است. این رنگها عمدتاً با قابلیت اتصال بالا به سطح کوتیکول‌های مو ساخته شده‌اند و به‌میزان کمی نیز به بخش زیرین کوتیکول مو نفوذ می‌کند. در رنگ کردن نیمه‌دائمی، ماده، اغلب مرکب از رنگ‌دانه‌های کمپلکسی کبالت یا کروم است که در یک حلال آلی حل شدند، به‌دلیل اینکه از پراکسید در ترکیب این رنگها استفاده نشده است، بنابراین هیچ‌گونه واکنش شیمیایی با رنگ‌دانه‌های مو اتفاق نمی‌افتد و به‌دلیل به دام افتادن برخی از رنگ‌دانه‌ها در زیر کوتیکول مو پایداری آن بیش از دسته قبل است.
رنگ موی دائمی: رنگ موهای دائمی 80ــ70% رنگ موهای به‌فروش رفته در بازار را به خود اختصاص می‌دهند که شستشوی موی سر با شامپو روی آن بی‌اثر است. رنگ مو می‌تواند از نظر ظاهری به‌صورت امولسیون یا پودر باشد.
اولین رنگ موی دائمی در سال 1907 توسط شیمیدانی فرانسوی به‌نام اسکولر با استفاده از ایزومر چپ‌گرد پارافنیلن دی‌آمین ساخته شد، که با ساخت این ترکیب برای رنگ مو مؤسسه خود را به‌نام کمپانی لورال (اورئال) که یکی از معروف‌ترین شرکت‌های تولید کننده رنگ موی فعلی نیز هست بنا کرد. البته باید در نظر داشت که ترکیب مذکور در غلظت‌های بالاتر از 60% سرطانزا شناخته شده است. (هرساله رنگهای مورد مصرف در صنایع تولیدی رنگ مو توسط سازمان‌های نظارتی مورد بازبینی قرار گرفته و در صورت وصول گزارش‌هایی مبنی بر سرطانزا بودن یا ایجاد عوارض شدید از لیست رنگهای مجاز حذف می‌شود). رنگهای دائمی عموماً حاوی رنگ‌دانه‌های اکسید شونده هستند، این رنگ‌دانه‌ها در مو نفوذ کرده و بعد اکسید می‌شوند و محصولی رنگین تولید می‌کنند.
این محصول با پیوندهای شیمیایی یا به‌دلیل آنکه انحلال پذیری آن بسیار کمتر از مولکول واکنش دهنده است؛ به‌طور دائم به مو متصل می‌ماند. رنگ‌دانه‌های دائمی عموماً از مشتقات فنیلن آمین سولفوریک اسید یا اسید پارافنیلن دی‌آمینو سولفوریک به دست می‌آید. ترکیبات مؤثر را در محلول آبی صابون یا پاک کننده شامل آمونیاک که محلول را قلیایی می‌کند به‌کار می‌برند. سپس ماده رنگینه با پروکسید هیدروژن، اکسید می‌شود تا رنگ مطلوب تولید شود. آمین‌ها معمولاً اکسید شده به ترکیبات نیترو تبدیل می‌شوند.
چگونه می‌توان عوارض ناشی از رنگ‌کردن موها را به حداقل رسانید؟
ــ رنگهای مو می‌تواند سبب حساسیت پوستی شود بنابراین قبل از هر بار رنگ کردن مو سطح کوچکی از پشت گوش و یا سطح داخلی بازو را با استفاده از آب و صابون تمیز کنید. مقداری از رنگ موی آماده شده مورد نظر را در محل بمالید و بگذارید خشک شود، پس از 48 ساعت محل را با آب و صابون بشویید، در صورتی که هیچ‌گونه التهاب یا حساسیتی دیده نشد می‌توانید موهای خود را رنگ کنید. این آزمون هر بار قبل از رنگ کردن موها باید انجام شود. ضمناً اگر هیچ‌گونه التهاب یا حساسیتی نیز روی پوست ایجاد نشده باشد، به هیچ وجه نباید برای رنگ کردن ابرو و مژه‌ها از رنگ مو استفاده کرد، زیرا موارد بسیاری از آسیب شدید و حتی کوری متعاقب رنگ کردن ابرو و مژه گزارش شده است.
ــ از قرار دادن رنگ مو روی موها بیش از زمان توصیه شده توسط شرکت سازنده خودداری کنید.
ــ پوست سر خود را پس از رنگ کردن موها کاملاً با آب بشویید تا باقی‌مانده رنگ و سایر مواد شیمیایی مورد استفاده، کاملاً از روی پوست پاک شود.
ــ در زمان رنگ کردن موها حتماً از دستکش استفاده کنید.
ــ هرگز رنگ موهای مختلف را با هم مخلوط نکنید زیرا احتمال بروز عوارض صدمه به پوست سر و موها افزایش می‌یابد.
ــ احتمال بروز آسیب به موها در صورت استفاده همزمان از صاف کننده‌ها با رنگ مو بیشتر است، در صورت تمایل به رنگ کردن موهایی که به‌تازگی آنها را صاف کرده‌اید می‌توانید از رنگ موهای نیمه‌دائمی استفاده کنید.
ــ مکان مورد استفاده برای رنگ کردن موها حتماً باید دارای تهویه مناسب باشد.
ــ در صورت سابقه آسم و آلرژی احتمال بروز عوارض آلرژیک افزایش می‌یابد، بنابراین استفاده از رنگ موهای دائمی توصیه نمی‌شود.
ــ رنگ مو و اکسیدان را از دسترس کودکان دور نگه‌دارید.
ــ هرچند که جهش‌زا بودن ترکیبات به‌کار رفته در رنگ موهای مجاز اثبات نشده ولی بهتر است از رنگ کردن موها در دوره بارداری اجتناب نمایید.
ــ رنگ موهای مجاز آنهایی هستند که در صورت تولید شدن در داخل کشور دارای شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت و در صورت تولید شدن در خارج از کشور دارای برچسب مجوز ورود کالا از وزارت بهداشت باشند. توجه به تاریخ تولید و انقضای کالا ضروری است.