مجله سیب سبز: هر زمان كه دچار دل‌درد می‌شویم اول از همه به فكر سوء‌هاضمه، نفخ، یبوست یا مسمومیت غذایی می‌افتیم! غافل از اینكه درد در هر منطقه از شكم می‌تواند علل و راه‌های درمانی بسیار متفاوتی داشته باشد. از یك نفخ یا كرامپ ساده گرفته تا سنگ كلیه، پانكراتیت، عفونت‌های مثانه، آپاندیسیت، بیماری‌های كیسه صفرا، مشكلات كبدی و حتی سكته قلبی همگی می‌توانند دردهای شدید یا خفیفی را در بخش‌های مختلف شكم ایجاد كنند.
اگر چه اغلب دل‌دردها بی‌خطر هستند و طی چندین ساعت خود به خود رفع می‌شود اما بعضی مداومت پیدا كرده و اگر به‌طور اورژانسی مورد درمان قرار نگیرند، جان‌تان را به خطر می‌اندازند. حال اگر می‌خواهید با انواع دردهای پرخطر و كم خطر در هفت ناحیه از شكم آشنا شوید با ما همراه باشید.
ناحیه 1: بالای ناف زیر دنده‌ها
گاهی اوقات سكته‌های قلبی با درد در این ناحیه خود را نشان می‌دهند؛ به خصوص اگر سن فرد بالا باشد و علائم دیگر سكته مثل تعریق سرد، تهوع و استفراغ نیز وجود داشته باشند. این درد معمولا با راه رفتن تشدید می‌شود و با استراحت و مصرف قرص زیر زبانی بهبود نمی‌یابد. البته سكته قلبی فقط باعث انتشار درد به این ناحیه می‌شود. به عبارتی لمس همان نقطه از شكم موجب درد نخواهد شد. درست مثل دردی كه براثر سكته به دست چپ انتشار پیدا می‌كند.
از لحاظ آناتومیك نیز شایع‌ترین علت درد در این ناحیه، زخم‌های معده و اثنی عشر هستند. حال ممكن است زخم ساده باشد و فقط احساس سوزش ایجاد كندیا دچار عارضه شده باشد و دیواره مخاط را سوراخ كرده باشد كه در این صورت درد مداوم خواهد بود. دردهای ناشی از زخم معده معمولا با ناشتا ماندن یا مصرف شربت آلومینیوم‌ام جی كاهش پیدا می‌كنند. دردهای ناشی از زخم‌های ساده اثنی‌عشر نیز معمولا با غذا خوردن و همچنین مصرف آلومینیوم ام جی اس یا قرص معده فروكش می‌كنند.
از دیگر علل شایع درد در این ناحیه می‌توان به اختلالات پانكراس از جمله پانكراتیت (التهاب لوزالمعده) اشاره كرد. این درد معمولا به پشت انتشار دارد، با خم شدن رو به جلو كمتر می‌شود، با دراز كشیدن به پشت افزایش می‌یابد و مداوم و شدید است. سنگ‌ها، التهاب‌ها و عفونت‌های كیسه صفرا، بیماری‌های كبد و هپاتیت‌های ویروسی نیز می‌توانند در این ناحیه درد ایجاد كنند. درد هپاتیت مبهم است و معمولا با علائمی چون زردی، تهوع، استفراغ، كاهش رنگ مدفوع، افزایش رنگ ادرار، بی اشتهایی و علائم شبیه به سرماخوردگی و آنفلوآنزا، دردهای عضلانی پراكنده و دردهای مفصلی همراه است.
ناحیه 2: بالا راست
علت درد در این منطقه تقریبا مشابه با ناحیه وسط و بالای شكم است. البته خیلی به ندرت بیماری‌های نیمه تحتانی ریه راست هم می‌توانند در این ناحیه درد ایجاد كند. علاوه بر این، سنگ‌ها و بیماری‌های كیسه صفرا و مشكلات كبدی همگی از عوامل درد در این ناحیه به شمار می‌آیند. دردهای كیسه صفرا ممكن است به شانه راست هم انتشار پیدا كنند و برعكس دردهای پانكراس با دراز كشیدن بهتر می‌شوند و با خم شدن افزایش می‌یابند. كسانی كه مشكل صفراوی دارند اغلب به دنبال مصرف غذاهای پرچرب دردشان تشدید می‌شود. در نتیجه بهتر است از مصرف غذاهای خیلی چرب مثل آبگوشت یا كله‌پاچه خودداری كنند.
ناحیه 3: بالا چپ
درد در این ناحیه خیلی شایع نیست. با این حال از آنجاكه معده در این منطقه قرار دارد، بیماری‌های مربوط به آن از جمله زخم‌ها می‌توانند باعث درد در سمت چپ و بالای شكم شوند. طحال نیز در این منطقه قرار دارد بنابراین اگر بزرگ شود یا در آن آمبولی ایجاد شود باعث بروز درد خواهد شد. درگیری قسمت‌های تحتانی ریه چپ هم می‌توانند در این ناحیه درد ایجاد كنند.
ناحیه 4: پایین راست
شایع‌ترین علت درد در این ناحیه آپاندیسیت است اما باید توجه داشته باشید كه درد آپاندیس در 24ساعت اول معمولا دور ناف است و بعد به سمت راست و پایین شكم منتقل می‌شود. در صورت بروز چنین دردی باید در اسرع وقت به اورژانس مراجعه كنید. در این ناحیه همچنین قسمتی از روده بزرگ به نام سكوم قرار دارد بنابراین هر نوع اختلال در آن می‌تواند باعث درد در این منطقه شود.
ناحیه 5: پایین چپ
درد در این ناحیه می‌تواند ناشی از بیماری دیورتیكولیت (بیرون زدگی مخاط جدار روده بزرگ) باشد كه بر اثر یبوست یا بیماری‌های زمینه‌ای ایجاد می‌شود. این وضعیت درمان‌پذیر است اما اگر درمان نشود ممكن است عود كند. از علائم آن هم می‌توان به درد شكم همراه با دل‌پیچه، تب، تهوع و حساسیت به لمس در ناحیه بیرون زدگی مخاط روده اشاره كرد. درمان آن در موارد خفیف، تغییر رژیم غذایی و استفاده از مواد ملین است. در موارد شدیدتر هم ممكن است نیاز به استراحت، دارو و جراحی وجود داشته باشد.
پایین چپ و راست مشترك
اختلالات و سنگ‌های كلیه می‌توانند باعث دردهای كولیكی در این دو منطقه شوند؛ دردی كه در ابتدا تشدید شونده است و پس از رسیدن به نقطه اوج، ناگهان قطع می‌شود. این درد معمولا به كشاله ران یا حتی بیضه‌ها هم انتشار پیدا می‌كند. در این صورت فرد باید مایعات فراوان و مسكن‌های خوراكی مصرف كند. اما گاهی اوقات درد آنقدر شدید است كه مجبور می‌شویم از مسكن‌های وریدی استفاده كنیم. همچنین این افراد باید فعالیت فیزیكی زیادی داشته باشند و ورزش‌های پرشی انجام دهند تا سنگ‌شان دفع شود.
در خانم‌ها نیز بیماری‌های دستگاه تناسلی و التهاب لوله‌های رحم و تخمدان‌های دو طرف می‌توانند عامل درد در ناحیه چپ و راست پایین شكم باشند. در آقایان هم دردهای پاتولوژیك بیضه‌ها می‌توانند به این دو ناحیه از شكم انتشار پیدا كنند. حتی فتق‌های ناحیه كشاله ران هم باعث انتشار درد به این نواحی می‌شوند.
ناحیه 6: دور ناف
درد در این ناحیه می‌تواند به دلیل مسمومیت‌های غذایی و التهاب‌های ویروسی یا باكتریایی روده باریك ایجاد شود. البته این التهاب‌ها ممكن است در تمام نواحی شكم هم درد ایجاد كنند. دردهای ناشی از التهاب‌های ویروسی معمولا مبهم هستند. كم و زیاد می‌شوند و با تهوع، استفراغ و اسهال همراه هستند. در صورتی كه اسهال خونی و همراه با تب باشد و بعد از 48 ساعت رو به بهبود نرود فرد باید حتما بستری شود؛ به خصوص اگر بالای 50 سال داشته باشد.
دیگر بیماری‌های التهابی روده مثل كرون نیز می‌توانند باعث دردهای مزمن دور ناف شوند. البته در بیماری كرون درد در سمت چپ و پایین شكم نیز ایجاد می‌شود. از دیگر علل شایع دردهای شكمی دور ناف و منتشر در كل شكم می‌توان به سندرم روده تحریك پذیر یا IBS اشاره كرد. این اختلال بیشتر بر اثر استرس‌های روحی و روانی به وجود می‌آید و تشخیص آن در آخرین مرحله پس از رد سایر علل شكم درد، مطرح می‌شود.
ناحیه 7: پایین ناف
علت شایع درد در این ناحیه التهاب مثانه، عفونت سیستم ادراری و التهاب دستگاه تناسلی در خانم‌هاست. تخمك گذاری در روز چهاردهم سیكل ماهانه نیز می‌تواند باعث درد زیر ناف شود. در همین ناحیه یك تا دو روز قبل از قاعدگی هم ممكن است درد ایجاد شود كه با علائم دیگری چون بی حوصلگی و درد سینه همراه است. به مجموعه این علائم PMS یا سندرم قبل از قاعدگی گفته می‌شود و برای درمان آن معمولا از مسكن‌هایی مثل مفنامیك اسید استفاده می‌شود.
به پزشك مراجعه كنید اگر. . .
- دردتان شدید و ناگهانی است و در عملكردتان اختلال ایجاد كرده است.
- همراه با درد شكم، تب، تهوع، استفراغ، اسهال شدید، اسهال خونی و تنگی نفس دارید.
- دردتان مداوم است و بیشتر از 24 ساعت طول كشیده، به خصوص اگر بالای 50 سال دارید.
- شكم‌تان سفت شده است و قادر به اجابت مزاج نیستید.
این نكات را فراموش نكنید:
- اگر اسهال با خون یا تب همراه است از مصرف داروی ضداسهال خودداری كنید.
- اگر علت درد نامشخص است از مصرف داروهای ضددرد خودداری كنید؛ چه بسا كه بیماری مهمی را مخفی نگه دارید.
- گاهی اوقات درد مربوط به جدار شكم است و می‌تواند كل ناحیه شكم را درگیر سازد. در این صورت ارتباطی با بیماری‌های داخل شكم ندارد بلكه به دلیل درگیری عضله یا مشكلات پوستی ایجاد می‌شود. چنین دردی معمولا به دنبال انقباض دیواره شكم (برای مثال هنگام دراز و نشست) تشدید می‌شود.
- دردهای ناشی از ریفلاكس یا بازگشت اسید معده معمولا به صورت سوزش در ناحیه پشت و بالای قفسه سینه احساس می‌شوند بنابراین جزء دردهای شكمی به حساب نمی‌آیند.
- تشخیص علت درد شكم حتما باید توسط پزشك صورت گیرد چرا كه بعضی از این دردها مهم و اورژانسی هستند. برای مثال بیمار ممكن است درد آپاندیسیت را با سنگ كلیه اشتباه بگیرد و به موقع به بیمارستان مراجعه نكند. به این ترتیب جانش به خطر می‌افتد.