مواد آلوده‌کننده هوا شامل مونوکسید کربن، دی‌اکسید گوگرد، اکسیدهای نیتروژن‌دار، هیدروکربن‌های سوخته نشده، ذرات ریز معلق، برمید سرب، سایر ترکیبات سربی و... هستند. ازجمله گروه‌های در معرض خطر در آلودگی هوا نیز کودکان، سالمندان، زنان باردار و مبتلایان به بیماری‌های قلبی-ریوی هستند. این افراد که به عنوان گروه‌های حساس شناخته می‌شوند بیشتر از افراد دیگر آسیب می‌بینند و باید امکانات لازم برای حفظ سلامت آنها مهیا شود. بنابراین لازم است برای مقابله با آلودگی‌ها و حفظ سلامت اعضای خانواده با برخی از موارد تغذیه‌ای آشنا شویم.

 

 

بنابر اعلام دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، باید توجه کرد که آلاینده‌های موجود در هوا با حمله به سلول‌های بدن عوارض نامطلوبی را برجا می‌گذارند. در حالت عادی، سیستم دفاعی بدن سلول‌ها را از کلیه آسیب‌های بیرونی محافظت می‌کند، اما عوامل مخرب محیطی مثل اشعه ماوراء بنفش و آلودگی‌های محیط باعث می‌شوند بدن نتواند مبارزه کند. در نتیجه ساختمان و عمل سلول‌های بدن توسط مخرب‌هایی نظیر رادیکال‌های آزاد تخریب می‌شود. در مقابل آنتی‌اکسیدان‌ها مولکول‌هایی هستند که جلوی عمل رادیکال‌های آزاد را گرفته و مانع از تخریب سلول‌های حیاتی بدن می‌شوند.  مصرف بیشتر آنتی‌اکسیدان‌ها زمینه‌ای را فراهم می‌کند که بدن به راحتی رادیکال‌های آزاد مضر را از بین ببرد. منابع غذایی آنتی اکسیدانی عبارتند: از ویتامین‌های E، C، کاروتنوئیدها، سلنیوم و پلی فنول‌ها.

 

عملکرد عمده ویتامین E نقش آنتی‌اکسیدانی آن است. این ویتامین نسبت به شرایط طبخ مقاومت بیشتری دارند. روغن‌ها غنی‌ترین منبع این ویتامین‌اند که با پختن از بین نمی‌روند، اما با سرخ کردن تخریب می‌شوند. منابع آن روغن سویا، روغن آفتابگردان، جوانه گندم و سایر روغن‌های گیاهی است. بنابراین سعی شود در طبخ و فرآوری غذاها حتما از انواع روغن‌های خوراکی گیاهی استفاده شود. ضمن معرفی روغن ماهی، روغن زیتون و انواع مغزها به عنوان منابع خوب این ویتامین، اما نباید بیش از نیاز مصرف شوند. زیرا در صورت مصرف بیش از حد نیاز با تولید انرژی می‌توانند منجر به اضافه وزن یا چاقی شوند.

 

 

عملکرد ویتامین C دلیل وجود آنتی‌اکسیدان، افزایش مقاومت به عفونت‌ها و افزایش جذب آهن است. این ویتامین در سبزی‌ها و میوهای تازه موجود است. نسبت  به حرارت، نور و محیط قلیایی  بسیار حساس است. مهم‌ترین منابع ویتامین C عبارتتد از مرکبات، فلفل سبز، کلم بروکلی، گل کلم، کلم برگ، گوجه فرنگی، سبزیجات برگی شکل سبز  مانند سبزی خوردن، اسفناج، کیوی، طالبی، توت فرنگی و سیب زمینی است. بهتر است میوه‌ها و سبزی‌ها برای حفظ ویتامین‌های موجود در آن‌ها تا حد امکان به صورت خام و تازه مصرف شوند.

 

بنابراین باید در برنامه روزانه حتما از تمامی سبزی‌ها و میوه‌های فصل مصرف شود و برای کلیه افراد خانواده تاکید بر مصرف سبزی و میوه به شکل تازه در شرایط آلودگی وجود دارد. توصیه می‌شود روزانه از گروه سبزی‌ها سه تا پنج واحد و گروه میوه‌ها روزانه دو تا چهار واحد استفاده شود. هر واحد میوه برابر است با یک عدد میوه متوسط یا نصف لیوان آب میوه تازه یا یک چهارم میوه خشک. هرواحد سبزی نیز برابر است با یک لیوان سبزی برگی مانند سبزی خوردن یا کاهو یا نصف لیوان سبزی پخته یا خردشده، یا یک عدد گوجه فرنگی یا پیاز متوسط.

 

بتاکاروتن یکی از کاروتنوئیدهای مهم و پیش‌ساز ویتامین A است. که در بدن تبدیل به ویتامین A می‌شود. سبزی‌ها و میوه‌های سبز، زرد و نارنجی مانند هویج، کدو حلوایی، کلم بروکلی، اسفناج، گوجه فرنگی، انواع کلم مثل کلم بروکلی، طالبی، هلو و زردآلو، موز از منابع خوب بتاکاروتن هستند. نقش ویتامین A علاوه بر عملکرد عمده آن بر بینایی و پوست، بر  تقویت سیستم ایمنی نیز نقش دارد. بنابراین در شرایط آلودگی هوا انواع سبزی‌ها و میوه‌های رنگی باید در برنامه غذایی خانوار گنجانده شود.

 

 

ماده‌ای مفید که سرب را به طور کامل از بدن دفع می‌کند. منابع غنی آن در سیب وجود دارد. سایر منابع غنی از پکتین عبارتند از مرکبات مانند پرتقال، نارنگی، لیمو و گریپ فروت، توت‌فرنگی، هویج و غلات سبوس‌دار. مصرف روزانه میوه‌های حاوی پکتین  برای کاهش خطرات آلودگی هوا مناسب است. بنابراین توصیه به مصرف حداقل یک سیب در طول روز است.

 

سلنیوم:

 

سلنیوم برای عملکرد آنزیم‌هایی در بدن که بتواند با شرایط بد محیطی که به سلول‌های بدن آسیب می‌رساند، مقابله کند، ضروری است که این ماده مغذی را می‌توان از طریق  منابع غذایی آن که شامل ماهی،  گوشت قرمز، غلات، حبوبات، تخم مرغ، مرغ و سیر است و با تنظیم یک برنامه غذایی سالم دریافت کرد.

 

 

ریزمغذی روی از مواد موثر در تقویت سیستم ایمنی بدن است. انواع گوشت و غلات به خصوص غلات سبوس دار منابع سرشار از روی هستند. مصرف انواع فراورده‌های دریایی، نخود سبز، عدس و جوانه گندم به دلیل این که از منابع خوب ریزمغذی روی هستند،  توصیه می‌شود.

 

 

 منیزیم در هوای آلوده موجب کاهش جذب فلزات سنگین مانند کادمیوم شده و دفع سرب را بالا می‌برد و از این طریق زمان تماس این ترکیبات زیان بار را در بدن به حداقل می‌رساند. بنابراین مصرف انواع سبزی‌ها با رنگ سبز تیره که از این ماده مغذی غنی هستند، به همه افراد توصیه می‌شود. منابع غذایی خوب منیزیم عبارتند از: انجیر، لیمو، گریپ فروت، ذرت زرد، بادام، گردو، پسته، مغزها،  آجیل ، سبزیجات برگی شکل مثل کلم، اسفناج، جعفری، کاهو، برگ چغندر، غلات سبوس دارو حبوبات مثل لوبیا و سویا و ...

 

مصرف ماهی‌های روغنی که سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند می‌تواند در کاهش تنگی نفس و اثرات زیان بار ترکیبات التهاب‌آور مفید باشد. توصیه می‌شود که از سرخ کردن ماهی اجتناب کنید و آن را در صورت امکان به شکل بخار پز، آب پز و یا تنوری مصرف کنید. افزودن انواع چاشنی‌ها مانند آب لیمو، آب نارنج و ... به ماهی بخارپز و تنوری یا آبپز موجب بهبود طعم و مزه  آن می‌شود.

 

 

مصرف روزانه شیر و مواد لبنی به مقدار کافی، عوارض ناشی از آلودگی هوا را بر دستگاه گوارش به دلایلی کاهش می‌دهد؛ شیر به دلیل دارا بودن فسفر، منیزم و کلسیم، خنثی کننده سموم است. شیر،  دفع ادرار و مدفوع و مواد آلاینده را تنظیم می‌کند. هر وقت میزان باکتری‌های مفید بر اثر ورود سرب و مواد آلاینده به بدن کم شود، عمل دفع هم با مشکل مواجه می شود و این مواد در بدن باقی می‌مانند، شیرهای غنی شده با باکتری‌های به نام پروبیوتیک، سطح باکتری‌های مفید را در روده انسان تعادل می‌بخشد.

 

کلسیم موجود در شیر، منجر به کاهش جذب سرب و همه فلزات سنگین موجود در هوای آلوده می‌شود. توصیه می‌شود در شرایط آلودگی هوا از شیر کم چرب استفاده شود. زیرا دریافت اسیدهای چرب اشباع موجود در فراورده‌های لبنی پرچرب می‌تواند در کاهش کارایی سیستم ایمنی دخالت کرده و موجب گسترش بیماری‌های ریوی در هوای آلوده شود. همچنین توصیه می‌شود روزانه حداقل دو لیوان شیر مصرف شود.

 

توصیه‌های کلی برای داشتن برنامه غذایی مناسب که زیان‌های آلودگی هوا را به حداقل برساند:

 

- حداقل ۴۰۰ گرم سبزی و میوه تازه در طی روز باید مصرف شود.

 

- سبزی‌ها را بیشتر به صورت تازه و خام مصرف کنید. زیرا ویتامین‌های آن به خصوص ویتامین C  بیشتر حفظ می‌شود.

 

- روزانه از شیر و مواد لبنی کم چرب مثل ماست و پنیر کم چرب به مقدارکافی مصرف کنید.

 

 - حداقل ۲ بار در هفته ماهی مصرف کنید.

 

در عین حال تهیه یک بسته غذایی به عنوان  میان وعده سالم برای کودکان مهد کودک‌ها، پیش دبستانی و سنین مدرسه شامل  یک عدد میوه ترجیحا سیب یا مرکبات، یک پاکت ۲۰۰ سی سی شیر و یک بسته ۵۰ گرمی از انواع مغزها است.