مهر: يكي از خدمات تامين اجتماعي كه از ســال ۱۳۶۹ توسط سازمان تامین اجتماعی ارائه می شود بیمه بیکاری است. قانون بیمه بیکاری که سه بار به صورت آزمایشی اجرا شد، بالاخره در تاریخ ۱۳۶۹/۲/۲۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و جزو خدمات و تعهدات ســازمان تامین اجتماعی قرار گرفت. طبق ایــن قانون صندوق بیمه بیکاری کاملا از صندوق تامین اجتماعی مجزاســت و از نظر دخل وخرج به صورت مستقل اداره می شود. مشمولین قانون بیمه بیکاری کلیه مشــمولین قانون تامین اجتماعی هستند که تابــع قوانین کار و کار کشاورزی هستند .
بنابراین کسانی که طبق قانون کار تحت پوشش بیمه اجباری هستند قانون بیمه بیکاری نیز بر آنها حاکم اســت ولی کســانی که به صورت اختیاری، آزاد و به صورت خویشفرما بیمه هســتند، از شمول این قانون خارج اند. بر این اســاس گروههای سه گانه صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه شدگان اختیاری، بازنشستگان و ازکارافتادگان کلی، و اتباع خارجی از شمول قانون بیمه بیکاری خارج اند.
این نکته حائز اهمیت است که فرد مقرری بگیر بیکار در طول دوران استفاده از مقرری مذکور باید در کلاسهای ســوادآموزی و بازآموزی حرفه ای که توسط وزارت کار برگزار می شود شرکت و گزارش آن را به سازمان تامین اجتماعی ارائه کند. ضمن اینکه در صورت ارائه شــغلی مناسب و مرتبط با تخصص، فرد بیکار باید اشتغال جدید را بپذیرد و اعلام کند.
میزان حق بیمه بیکاری و مسئول پرداخت آن
میزان حق بیمه بیمه بیکاری ۳ درصد از حقوق و دستمزد بیمه شده است که توسط کارفرما پرداخت می شود.
بر این اساس برای فرد بیمه شده که مشمول قانون کار و بیمه اجباری است در مجموع ۳۰ درصد حق بیمه پرداخت می شود که ۲۳ درصد آن سهم کارفرما و ۷ درصد آن سهم بیمه شده است.
شرایط پرداخت مقرری بیمه بیکاری
مقرری بیمه بیکاری در صورتی به بیمه شــده پرداخت می شود که دارای شرایط زیر باشد: ۱- به صورت غیرارادی بیکار شده باشد. به این معنا که از کار اخراج شده و یا بر اثر اتفاقات غیرمترقبه و قهریه مثل سیل، زلزله، جنگ و آتش سوزی و... کار خود را از دست داده باشد.
بیمه شدگانی که به علت تغییرات ساختار اقتصادی مانند تعدیل نیرو جهت افزایش بازدهی، استفاده از فناوری پیشرفته و یا تغییر کاربری، بازسازی خط تولید، جابه جایی کارگاه، و... کار خود را به صورت موقت از دست می دهند با تشخیص وزارتخانه ذیربط و تایید شورای عالی کار می توانند از مقرری بیمه بیکاری بهره مند شوند. بنابراین کسی که با اختیار خود کار را ترک می‌کند نمی تواند درخواست مقرری بیمه بیکاری کند.
۲- حداقل شش ماه سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشد. . نکته اینجاست که برای کسانی که بر اثر حوادث غیرمترقبه کار خود را از دست می دهند این شرط لازم نیست. اینگونه افراد در صورتی که سابقه پرداخت حق بیمه آنها کمتر از شش ماه باشد مطابق مشمولینی که شش ماه پرداخت حق بیمه دارند از مقرری بهره مند خواهند شد.
مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری
حداقل مدت پرداخت مقرری بیمــه بیکاری ۶ ماه و حداکثر ۵۰ ماه برای متاهلین و ۳۶ ماه برای مجردین اســت که بر اساس دو عامل تعیین می شود: ۱- مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری برای افراد متاهل یا متکفل و افراد مجرد متفاوت است. برای مثال، چنانچه دو بیمه شده یکی مجرد و دیگری متاهل با داشــتن شش ماه سابقه پرداخت حق بیمه بیکار شوند، برای بیمه شده مجرد شش ماه و برای بیمه شده متاهل یکسال مقرری تعیین می شود.
۲- سابقه پرداخت حق بیمه نیز یکی دیگر از عوامل تعیین میزان مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری توسط سازمان تامین اجتماعی است. نکته: مدت دریافت مقرری بیمه بیکاری جزو ســوابق بیمه شده از نظر بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت محسوب می شود.
ولی این مدت به عنوان سابقه برای تعیین مقرری بیمه بیکاری در دفعات بعد منظور نمی شود.
مرجع تشخیص ارادی و یا غیرارادی بودن بیکاری
تشــخیص اخراج و یا ترک کار و تاریخ وقوع بیکاری بیمه شــده به عهده واحد کار و امور اجتماعی محل اســت، کــه پس از مراجعه و درخواست بیمه شده ظرف سی روز پس از بیکاری در واحدهای کار و امور اجتماعی موضوع مورد بررسی قرار می گیرد و وضعیت بیکاری بیمه شده از نظر ارادی و یا غیرارادی بودن تعیین می شود.
واحد کار و امور اجتماعی محل حداکثر ظرف ســی روز پس از مراجعه و اخذ مدارک از طرف بیمه شده بیکار موظف است موضوع اخراج و یا عوامل غیرارادی دیگر را طی نامه ای به سازمان تامین اجتماعی اطلاع دهد و سازمان تامین اجتماعی و یا شعبه مربوطه نیز مکلف است ظرف مدت ده روز پس از ثبت معرفی نامه فرد بیکار در صورت داشتن شرایط دیگر داشتن حداقل سابقه مقرر (شش ماه و عدم قطع ارتباط بیمه ای با سازمان) برای فرد بیکار مقرری منظور کند.
چنانچه بیمه شــده بیکار نتواند ظرف مهلت ۳۰ روز به واحد کار محل مراجعه کند، در صورت داشــتن عذر موجه و تشــخیص هیئت اختــاف وزارت کار، پذیرش درخواســت او حداکثر تا ۳ ماه امکانپذیر است.
چگونگی محاسبه میزان مقرری
میــزان پرداخت مقرری بیمه بیکاری ۵۵ درصد متوســط حقوق و دستمزد بیمه شده است که بر اساس تعداد افراد تحت تکفل تا ۴ نفر و هر نفر ۱۰ درصد قابل افزایش است، مشروط بر آنکه از حداقل دستمزد همان سال که توسط شورای عالی کار تعیین می شود کمتر نباشد و از ۸۰ درصد حقوق بیمه شده نیز بیشتر نباشد.
فردی که از مستمری ازکارافتادگی جزئی استفاده می کند همزمــان می تواند از مقرری بیمــه بیکاری نیز بهره مند شود.
چنانچه بیمه شــده ای به دلیل قصور در انجام وظایف محوله اخراج شود نمی تواند از مقرری بیمه بیکاری استفاده کند.
همچنین چنانچه بیمه شــده ای پس از طی دوران سربازی به محل کار خود بازگردد باید حداکثر ظرف مدت دوماه به محل کار خود بازگردد و اگر کارفرما از پذیرش او خودداری کند با احراز سایر شرایط می تواند از مقرری بیمه بیکاری استفاده کند.