روزنامه همدلی: «نفت ایران می‌تواند با برنج پاکستانی تهاتر شود»، این پیشنهاد را به‌تازگی مشاور ارشد نخست‌وزیر پاکستان در امور بازرگانی و سرمایه‌گذاری این کشور در دیدار با وزیر جهاد کشاورزی ایران داده و گفته: «پاکستان دارای برنج و ایران دارای نفت و پتروشیمی است که می‌توانیم این کالاها را با هم تهاتر کنیم».
از بعد اقتصادی، هر نوع معامله‌ای را که در آن دو کالا مستقیماً با یکدیگر مبادله شوند، معامله پایاپای یا تهاتر می‌نامند. بعد از صحبت‌های معاون اقتصادی رئیس‌جمهور درباره اینکه نفت را قاچاقی می‌فروشیم و مخفیانه دلار وارد می‌کنیم، حالا صحبت از تهاتر نفت با برنج یکی از کشورهای همسایه این ذهنیت را در میان اذهان عمومی ایجاد کرده که سکان‌داران اقتصادی در زمینه افزایش درآمدهای ارزی کشور دست‌پاچه شده و از هر راه‌کاری برای فروش طلای سیاه استفاده می‌کنند.
تهاتر یا مبادله کالا با کالا اگرچه به‌خودی‌خود بد نیست و یکی از ساده‌ترین مزایای آن سادگی در تجارت است، اما واقعیت این است که این سیستم در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته از سال‌ها پیش منسوخ شده و پول در مبادلات مدرن حرف اول را می‌زند. هرچند طی سال‌های اخیر، واردات برنج از پاکستان در کنار هند و تایلند، تبدیل به یکی از پرطرفدار‌ترین لاین‌های وارداتی کشور شده.
از سوی دیگر گفته می‌شود که موقعیت ایران و پاکستان در زمینه شرایط مرزی و همسایه بودن، تأثیر زیادی روی مقرون‌به‌صرفه بودن واردات و صادرات به پاکستان دارد چراکه همین همسایگی باعث می‌شود هزینه‌های مربوط به حمل و نقل کالا برای واردات از پاکستان و صادرات به آن تا حد خیلی زیادی کاهش یابد. این در شرایطی است که برای سایر کشورها این امکان فراهم نیست و معمولاً هزینه‌های مربوط به حمل‌ونقل شامل مبالغ زیادی می‌شود.
ترانزیت زمینی کالاهای صادراتی و وارداتی با کمک مرز مشترک بین پاکستان و ایران، یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین عوامل روی واردات از پاکستان و صادرات به این کشور است. چراکه این ترانزیت زمینی راه را برای یک تجارت پرسود برای ایران و پاکستان، هموار می‌سازد؛ اما با تمام این توجیهات نباید از دیگر ابعاد این تهاتر چشم‌پوشی کرد.
یکی از نکات قابل‌توجه در این مبادله این است که برنج‌های پاکستانی معمولاً قیمت بسیار کمی دارند و در مقایسه با برنج های ایرانی از کیفیت کم‌تری برخوردارند.
در سال‌های گذشته و پیش از تحریم، همواره یکی از دلایل اصلی واردات برنج از پاکستان این‌طور عنوان‌شده که تولیدات داخلی ما برای برنج بسیار پایین است و کفاف نیازهای داخلی را نمی‌دهد و ازاین‌رو واردات از پاکستان به یکی از راه‌حل‌های پیش‌رو برای تأمین برنج موردنیاز کشور بوده، این در حالی است که به‌تازگی مدیرکل هماهنگی توزیع و فروش شرکت بازرگانی دولتی ایران گفته: «سطح ذخایر برنج در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۰ نسبت به سال‌های ۹۹ و ۹۸ بیشتر شده است». به نظر می‌رسد آخر و عاقبت برنج‌های تهاتر شده پاکستانی در برابر نفت ایران، چیزی شبیه به برنج‌های بی‌کیفیت هندی یا کالاهای بنجل چینی باشد؛ همان کالاهایی که این‌روزها به‌سختی در بازار مشتری دارد.
مصداق این بی‌کیفتی در داستان واردات برنج از هند به‌خوبی آشکار است. چند ماه پیش بود در جریان واردات برنج هندی در ازای نفت به این کشور، دبیر انجمن برنج کشور به‌صراحت اعلام کرد: «به دلیل اعمال تحریم‌ها در ازای نفتی که به هندوستان می‌دهیم، چاره‌ای جز واردات برنج از این کشور نداریم».
جمیل علیزاده شایق همچنین در ادامه گفته بود: «ما تنها از هندوستان می‌توانیم برنج وارد کنیم. این کشور محصولات بی‌کیفیت خود را برای ما می‌فرستد، درحالی‌که برنج هندی تا سه سال پیش کیفیت قابل‌قبولی داشت». نکته قابل‌توجه دیگر این است که چند ماه پیش دبیر انجمن برنج گفته بود: «نیازی به افزایش واردات برنج نیست». وی حتی پیش‌بینی کرده بود که دو میلیون و 200 هزار تن برنج در سال جاری در دست تولید است. این یعنی کشور علاوه بر اینکه نیازی به افزایش واردات برنج ندارد که حتی قرار است زیر بار بی‌کیفیتی برنج به‌عنوان یکی از کالاهای اساسی به قیمت فروش نفت هم برود.
به باور آگاهان اقتصادی، یکی از روش‌هایی که در زمان تحریم، همواره به‌عنوان راهکار دور زدن تحریم شناخته می‌شود، تهاتر است، اما نگاهی به تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد، تاکنون توفیق چندانی در این زمینه حاصل نشده است. به گفته تحلیلگران، یکی از علل اصلی عدم اجرایی شدن طرح «تهاتر نفت با کالا»، عدم درک مسئولان کشور از سازوکار اقتصاد جهانی است.
چراکه اساساً دریافت کالا یا سرمایه از کشورهای دیگر، نیازمند تأییدیه مؤسسات بیمه صادراتی و دولت کشور صادرکننده است. ازاین‌رو به باور کارشناسان تا زمانی که تحریم، برقرار است، چه به‌صورت مستقیم چه به‌صورت تهاتر، امکان دریافت کالا، خدمات یا سرمایه از دیگر کشورها وجود ندارد. این در حالی است که اخیراً، جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم اعلام کرد: «با راهکار‌های مدنظر و استفاده از ظرفیت دستگاه‌ها هم بحث فروش نفت و میعانات گازی و هم تهاتر نفت با کالا در دستور کار است.
همچنین تهاتر نفت با سرمایه‌گذاری پیشنهاد شده و از هر سرمایه‌گذار در بخش بالادست و پایین‌دست نفت که بخواهد دریافت نفت و میعانات گازی را داشته باشد، استقبال می‌کنیم». از سوی دیگر، هم‌زمان برخی نمایندگان مجلس ضمن استقبال از این طرح ادعا کردند که دولت و وزیر نفت سابق، توانایی چنین کاری نداشتند و از این پیشنهاد وزیر نفت، استقبال کردند. در همین زمینه سکان‌داران اقتصادی به نظر می‌رسد شروع این تهاتر را با مبادله برنج پاکستانی در برابر نفت می‌خواهند انجام دهند، این در حالی است که با توجه به موارد گفته شده به نظر می‌رسد این راهکار در فروش نفت به نتیجه خوبی نخواهد رسید.