روزنامه دنیای اقتصاد: داده‌های زمستان ۹۷ نیز نشان می‌دهد که میزان اشتغال‌زایی در این فصل (در قیاس با زمستان ۹۶)، به ۲۶۵ هزار نفر رسیده، در حالی که این عدد برای زمستان ۹۶، بیش از ۷۰۰ هزار نفر بوده است. این رویه، به عکس جهتی است که اقتصاد ایران برای حل ابرچالش بیکاری بدان نیازمند است.
طبق داده‌های مرکز آمار، در سال گذشته بر تعداد شاغلان کشور ۴۳۴ هزار و ۴۳۲ نفر افزوده شده است. به زبان دیگر، میزان اشتغال‌زایی اقتصاد ایران در سال ۹۷ معادل ۴۳۴ هزار نفر بوده است. این در حالی است که در ۳ سال قبلش، کمترین میزان اشتغال‌زایی از ۶۱۵ هزار نفر بیشتر بود.
پس میزان اشتغال‌زایی اقتصاد ایران در سال گذشته افت کرده است که این می‌تواند متقارن با داده‌های رشد اقتصادی باشد. مطابق آخرین گزارش مرکز آمار، تولید ناخالص داخلی در ۹ ماهه ابتدایی سال قبل، ۸/ ۳ درصد افت کرده است.
بیشترین دلیل افت نیز در بخش صنعت قابل ردیابی است. در نتیجه با افت تولیدات در صنایع مختلف، افت اشتغال‌زایی اتفاق عجیبی شمرده نمی‌شود.
میزان افت فصلی شاغلان
میزان شاغلان کشور در فصل اول سال ۹۷، معادل ۲۴ میلیون و ۶۴ هزار نفر بوده است. اما تعداد شاغلان در آخرین فصل به ۲۳ میلیون و ۳۱۳ هزار نفر کاهش یافته است، یعنی حدودا ۷۵۰ هزار نفر از تعداد شاغلان کاسته شده است.
اما نگاهی به سال‌های قبل هم نشان می‌دهد که کاهش تعداد شاغلان از فصل بهار تا زمستان امری طبیعی بوده است، در حقیقت برخی شغل‌های فصلی همچون کشاورزی وجود دارند که در بهار و تابستان وجود دارند و در فصل‌های سرد سال وجود ندارند.
در نتیجه افت تعداد شاغلان در فاصله بین ۴ فصل غیرطبیعی نیست. نکته‌ای که در سال گذشته جلب نظر می‌کند، شدت این افت است. مثلا در سال ۹۶، از تعداد شاغلان از بهار تا زمستان در حدود ۳۰۰ هزار نفر کاسته شده است. در سال ۹۵، این افت در حدود ۲۶۰ هزار نفر است.
اما شدت افت در سال ۹۷، تقریبا ۲ تا ۳ برابر حد نرمالش در طول سالیان اخیر است. حداقل از سال ۹۳ چنین افتی مشاهده نشده بود. در سال ۹۲، افت تعداد شاغلان در طول ۴ فصل به نزدیک یک میلیون نفر رسیده بود.
وضعیت در آخرین فصل
آخرین گزارش مرکز آمار، داده‌های بازار کار در زمستان ۹۷ را منعکس می‌کند. طبق این گزارش، نرخ بیکاری در این فصل به ۱/ ۱۲درصد رسیده است. این نرخ در همان سطحی است که در زمستان ۹۶ تجربه شده بود و از این جهت تغییری حاصل نشده است. جمعیت بیکاران کشور در زمستان ۹۶ برابر با ۳ میلیون و ۱۵۳ هزار نفر بوده که این تعداد در زمستان قبلی، به ۳ میلیون و ۲۱۶ هزار نفر رسیده است، یعنی نزدیک به ۲درصد رشد.
در فصل گذشته، نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر ۵/ ۳۹ درصد گزارش شده است که کمترین نرخ مشارکت فصلی در سال گذشته به حساب می‌آید. در ۳ فصل دیگر ۹۷، نرخ مشارکت از ۴۰ درصد بیشتر بوده است. افت نرخ مشارکت در زمستان گذشته می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که اندکی از امید به دستیابی به شغل کاسته شده است.
البته این نتیجه کلی را نمی‌توان به این زودی گرفت و باید در انتظار اتفاقات بازار کار در فصول سال‌جاری بود. میزان شاغلان کشور در زمستان ۹۷ معادل ۲۳ میلیون و ۳۱۳ هزار نفر بوده است. نسبت اشتغال در این فصل، معادل ۷/ ۳۴ درصد گزارش شده است.
نسبت اشتغال نشان می‌دهد که از بین افراد در سن کار در کشور (جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر)، چه درصدی شاغل هستند. در نتیجه می‌توان گفت که تقریبا از هر ۳ فرد در سن کار، یک نفر مشغول فعالیت اقتصادی است و هزینه دو نفر دیگر را پرداخت می‌کند. میزان اشتغال‌زایی سالانه در زمستان ۹۷، معادل ۲۶۵ هزار نفر بوده است (اختلاف تعداد شاغلان در زمستان ۹۷ و زمستان ۹۶).
این در حالی است که در زمستان ۹۶، بر تعداد شاغلان کشور در بازه سالانه برابر با ۷۰۵ هزار نفر افزوده شده بود. در نتیجه این داده نیز بار دیگر تایید می‌کند که میزان اشتغال‌زایی اقتصاد ایران در سال گذشته با افت قابل توجهی روبه‌رو شده است. در حالی که با توجه به جمعیت بیکار در ایران، میزان اشتغال‌زایی باید هر سال روند صعودی به خود می‌گرفت تا نرخ بیکاری را در بازه تک‌رقمی تثبیت می‌کرد، اما این اتفاق با توجه به تحولات اقتصاد ایران در سال گذشته، معکوس و از قدرت زایش شغل کاسته شد.
وضعیت بیکاری جوانان و تحصیلکرده‌ها
یکی از چالش‌های عمده بازار کار ایران، نرخ بیکاری بالا در سنین جوان است که تنها دیگر رنگ و بوی اقتصادی ندارد و به معضلات اجتماعی نیز دامن زده است. در زمستان ۹۷، نرخ بیکاری جمعیت جوان ۱۵ تا ۲۴ ساله، معادل ۱/ ۲۸ درصد گزارش شده که ۱۶ درصد از نرخ بیکاری کل بالاتر است.
در طول فصول مختلف دهه ۹۰، کمترین نرخ بیکاری این گروه سنی در سال ۱۳۹۲ رقم خورده است. در بهار آن سال، نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله، معادل ۹/ ۲۲ درصد گزارش شده و در این سال نرخ بیکاری این گروه سنی، از ۴/ ۲۵ درصد فراتر نرفته بود. در طول سال‌های اخیر، یک روند منظم یا کاهشی در نرخ بیکاری جوانان مشاهده نمی‌شود.
داده دیگر که از وضعیت بیکاری جوانان در دسترس است، نرخ بیکاری گروه سنی ۱۵ تا ۲۹ ساله است؛ این نرخ در زمستان گذشته معادل ۵/ ۲۵ درصد بوده است.
یعنی نرخ بیکاری گروه سنی ۱۵ تا ۲۹ سال از نرخ بیکاری گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال کمتر گزارش شده است. این داده‌ها نشان می‌دهند که در زمستان ۹۷، وضعیت بیکاری در سنین ۲۵ تا ۲۹ ساله بهتر از گروه سنی جوان‌تر بوده و شانس کاریابی در این بازه سنی بیشتر است.
دغدغه دیگر بازار کار ایران، وضعیت بیکاری فارغ‌التحصیلان آموزش عالی یا تحصیلکرده‌ها است. نرخ بیکاری این گروه در زمستان ۹۷ معادل ۴/ ۱۷ درصد گزارش شده است که در قیاس با زمستان ۹۶، معادل ۳/ ۰ درصد بهبود یافته است. نرخ بیکاری تحصیلکرده‌ها با نرخ بیکاری کل فاصله ۳/ ۵ درصدی دارد که در قیاس با بیکاری جوانان در وضعیت بهتری قرار می‌گیرد.
نکته قابل توجهی که وجود دارد اینکه، بر اساس داده‌های مرکز آمار، سهم جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل بیکاران کشور در زمستان ۹۷ به ۵/ ۳۷ درصد رسیده است که این عدد در قیاس با زمستان ۹۶، معادل ۲/ ۲ درصد رشد کرده است. به زبان دیگر از هر ۶/ ۲ نفر بیکار در کشور، یک نفر فارغ‌التحصیل آموزش عالی است.
در کنار این، سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از کل شاغلان در زمستان گذشته معادل ۵/ ۲۴ درصد بوده است که معادل این می‌شود که از هر ۴ نفر شاغل، یک نفر فارغ‌التحصیل آموزش عالی است. در حقیقت اگر بخواهید یک فارغ‌التحصیل آموزش عالی پیدا کنید، جست‌وجو در بین بیکاران ساده‌تر از جست‌وجو در بین شاغلان است. نکته‌ای که در مورد نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان برجسته است، بیکاری بالای زنان تحصیلکرده است. به‌طوری که نرخ بیکاری مردان تحصیلکرده معادل ۵/ ۱۲ درصد و نرخ بیکاری زنان، معادل ۱/ ۲۷ درصد گزارش شده است. این مساله ثابت می‌کند که در کنار بیکاری جوانان و تحصیلکرده‌ها، چالش سوم بازار کار ایران، بیکاری زنان است.
جغرافیای بیکاری
داده‌های زمستان ۹۷ نشان می‌دهد که وضعیت بیکاری در نقاط شهری، بغرنج‌تر از نقاط روستایی بوده است. نرخ بیکاری در مناطق شهری معادل ۳/ ۱۳ درصد و نرخ بیکاری در مناطق روستایی معادل ۷/ ۸ درصد گزارش شده که نشان از شکاف ۶/ ۴ درصدی دارد. این در حالی است که شکاف نرخ بیکاری شهر و روستا در زمستان ۹۶، معادل ۱/ ۳ درصد بود.
از نظر جغرافیایی، هنوز استان‌هایی وجود دارند که نرخ بیکاری در آن‌ها تک‌رقمی است. مطابق گزارش مرکز آمار در زمستان گذشته، نرخ بیکاری در استان‌های مرکزی، مازندران، قم، فارس، سمنان، خراسان جنوبی و بوشهر زیر ۱۰ درصد است.
بهترین وضعیت، در استان مازندران با نرخ بیکاری ۳/ ۶ درصد گزارش شده است. در استان تهران، نرخ بیکاری در زمستان گذشته به ۹/ ۱۰ درصد رسیده است که نسبت به میانگین کشوری، عدد کمتری بوده است. بدترین وضعیت بیکاری در استان‌های کرمانشاه، کردستان، آذربایجان غربی، چهارمحال و بختیاری و خوزستان مشاهده می‌شود. در این استان‌ها نرخ بیکاری بیشتر از ۱۵درصد بوده و بدترین وضعیت در اختیار استان کرمانشاه با نرخ ۹/ ۲۰ درصد است.