وقتي خسته از کار روزانه سر بر بالين مي گذاريم و مي خواهيم تا سپيده دم به خواب آسوده شبانگاهي برويم، بعضا پيش مي آيد که عوامل متعددي وارد عمل مي شوند تا خستگي در تن مان بماند و به قول معروف ابر و باد و مه خورشيد و فلک در کار مي شوند تا نخوابيم.

از واق واق سگ هاي ولگرد گرفته تا صداي گريه نوزاد همسايه، تنش هاي کاري و کل جبهه لوازم الکترونيکي درون منزل که بي وقفه کار مي کنند و شب ها گويي با کشش هاي عضلاني خود ميخواهند به سان خود ما خستگي از تن به در کنند، همه از جمله اين عوامل به شمار مي روند. با در نظر داشتن همين موارد عجيب نخواهد بود اگر دريابيم که بي خوابي گريبان شمار زيادي از افراد جامعه را گرفته است.

اما در کنار همه آنچه اشاره کرديم عامل ديگري نيز وجود دارد که شايد تا پيش از اين تصور نمي کرديد در خواب شبانگاهي تان نقش داشته باشد و اين عامل که هر ماه تنها يک بار نمايان مي گردد چيزي نيست جز ماه پر يا کامل.

در اين مقاله قصد داريم پاسخي مقتضي براي اين سوال پيدا کنيم که آيا ماه کامل بر خواب مان اثر مي گذارد؟ براي شروع شايد بد نباشد که مشخص نماييم ماه کامل چيست؟ اين پديده زماني در آسمان رويت مي شود که خورشيد، زمين و ماه همگي در يک امتداد قرار بگيرند و زمين هم در ميانه باشد.
در اين صورت ماه از منظر فردي که در زمين قرار دارد بيشتر از هر زمان ديگري به واسطه نور خورشيد از خود نور ساطع مي کند و به عبارتي درخشان تر ديده مي شود. گفتني است که ماه کامل تقريبا هر 29 روز يکبار در آسمان ظاهر مي گردد.

اين پديده چه تاثيري روي ما زميني ها دارد؟
شايد بارزترين تاثير حضور ماه کامل اين باشد که آسمان روشن تر از هر زمان ديگري مي شود. ماه همچنين با جزر و مدهاي اقيانوسي که به خاطر جاذبه گرانشي از سمت آن و خورشيد رخ مي دهند، ارتباط دارد. به بيان ديگر اگر ماه نبود جزر و مدي هم وجود نداشت.
اما فرضيه هايي که در رابطه با تاثير ماه روي رفتار انسان مطرح شده ريشه در تعداد زيادي پژوهش دارند که هر کدام هم نتايج متفاوتي را در برداشته اند. براي نمونه تحقيقي که روي 675 کودک در رده سني 8 تا 11 سال انجام گرفت نشان مي داد کودکان در بازه زماني نزديک به ماه کامل خواب اندک طولاني تري داشته اند.

در مقابل اما، پژوهشي ديگر که روي 319 بزرگسال انجام گرفت حاکي از آن بود که ماه کامل با بهره وري کمتر از خواب ارتباط مستقيم دارد.
با اين همه، تحقيقي که در سال 2013 ميلادي انجام شد شايد جالب ترين نتايج را به دنبال داشته است. در اين تحقيق عادت هاي خواب 33 فرد بزرگسال در بازه زماني سه ساله تحت نظر گرفته شد و مشخص گرديد که در زمان حضور ماه کامل در آسمان، اين افراد به زمان بيشتري براي خواب رفتن نياز پيدا کرده اند، بهره وري خوابشان کمتر بوده و زمان کلي استراحت شبانه شان نيز پايين تر گزارش شده.

اين تحقيق که با نام پژوهش Cajochen هم شناخته مي شود، غالبا به عنوان اصلي ترين مرجع براي توجيه اين امر مورد استفاده قرار مي گيرد که ماه کامل روي خواب انسان نقش دارد.
با فرض اينکه داده هاي به دست آمده از اين پژوهش صحت داشته باشند، مي توان اينطور نتيجه گرفت که بله ماه کامل روي خواب اثر مي گذارد. اما سوال اينجاست که چگونه؟

اصلي ترين توجيه در خصوص اين اثرگذاري هم آن است که تا پيش از کشف نور مصنوعي توسط بشر، انسان براي روشن کردن شب ها، تنها ماه را در اختيار داشته. جوامع انساني باستاني که پيشتر در محيط هاي باز زندگي مي کردند و مي خوابيدند قطعا تحت تاثير روشنايي ماه کامل قرار مي گرفتند و اين تاثير تا جايي بوده که ثابت شده ماه درخشان مي تواند اختلالاتي را در خواب بشر به وجود بياورد.

البته اين فرضيه به خودي خود اغواکننده و جالب است اما توضيحات کاملي را در خصوص چرايي وقوع اين ماجرا به دست نمي دهد. پژوهش Cajochen در يک محيط آزمايشگاهي کاملا تاريک انجام شد که اين نشان مي دهد واکنش روانشناسي انسان به ماه کامل مي تواند ريشه کاملا دروني داشته باشد تا محيطي.

با وجود آنکه دانشمندان هنوز هم به صورت کامل نمي دانند چرخه حرکت ماه چگونه بر خواب اثر مي گذارد، پيشنهادشان اين بوده که شايد چرخه هاي ماه بُعد جديدي را در ريتم بيولوژيکي انسان ايجاد مي کنند که اين مساله نيز بايد بيشتر از قبل مورد بررسي قرار گيرد.

البته پرسش هاي بدون پاسخ زيادي در اين رابطه باقي مي مانند، با اين همه، روشن است افرادي که خوابشان تحت تاثير اين پديده دچار اختلال مي شود مي توانند با مسدود کردن نور ماه درون اتاق خواب خود اندکي از اين اثر بکاهند. در واقع ساعت هاي بيولوژيکي بدن انسان حتي از نيروهاي خارجي نظير نور ماه کامل نيز قوي ترند.

البته انسان براي کنترل محيط پيرامون خود اقدامات بسيار مهمي را انجام ميدهد که از آن جمله مي توان به ابداع نور مصنوعي اشاره نمود اما گاهي اوقات هم اين تلاش ها اثر نميکنند و بشر مغلوب ساده ترين نيروها در محيط پيرامونش مي شود.