در منطقه جنوب تهران، در نزدیکی‌های حرم مطهر امام (ره)، خانه ابدی اهالی شهر تهران قرار گرفته است.
سرویس اجتماعی فردا؛ عماد صادقی نسب: در منطقه جنوب تهران، در نزدیکی‌های حرم مطهر امام (ره)، خانه ابدی اهالی شهر تهران قرار گرفته. بهشتی مزین به نام حضرت زهرا (س) که دستِ آخر می‌شود خانه ابدی شهروندان؛ فارغ از آن‌که متولد کجا هستند و تا پیش از مرگ در کدام منطقه تهران زندگی می‌کردند. خوب یا بد، شمال شهر یا پایین شهر، فقیر یا دارا؛ مسیر نهایتا به قبرهای دو متری ختم می‌شود. مزارهایی که شاید طرح سنگ‌هایشان متفاوت باشد، اما در عمل آرامگاهی ابدی هستند برای افرادی با اعمال نیک و بد در این دنیا.
اینجا آخر راه است
ورود به بهشت زهرا و فکر کردن به عزیزانی که از دست رفته‌اند، بغضی را در گلو می‌کارد. فضا سنگین است، ترافیک بیداد می‌کند و از هر گوشه و کناری صدای گریه و مویه به گوش می‌رسد. یکی روی قبر پدرش خوابیده و با او دردِ دل می‌کند و دیگری در قطعه آن‌طرفی در حالی که فاتحه می‌خواند اشک از گوشه چشم‌اش چکه می‌کند. در همان حال خیلی‌ها نیز عزیزی را تازه از دست داده‌اند و صدای گریه‌هایشان تا آسمان می‌رود؛ در باورشان نیست که مادرشان رفته، جایش روی صندلی مشرف به حیاط خالی مانده و حالا به جای آن‌که هر هفته در خانه پدری دیدار را تازه کنند، باید راهی جنوب تهران شوند و از میان انبوه مزارها، مادر را پیدا کنند؛ مادری که آرام خوابیده و دیگر نفس هم نمی‌کشد، سنگی از او مانده با ازدحام خاطرات در ذهن اطرافیان. بهشت زهرا آخر راه است؛ حرفی غیرقابل انکار که به همه جمعیت چند ده میلیونی تهران ثابت شده و همه‌مان می‌دانیم که دیر یا زود، خواه یا ناخواه در یکی از این قبرها آرام می‌گیریم.
دلالی وجود ندارد!
در بطن جامعه که باشیم، چیزهایی می‌شنویم که خیلی‌هایشان برآمده از تخلیات افراد است. در تاکسی و اتوبوس و محل کار موضوعاتی مطرح می‌شود که اگرچه جالب است، اما کذب بودن‌شان با بررسی بیشتر برملا می‌شود. یکی از این شایعات دلالی قبرها در بهشت زهرا (س) است. همین چند وقت قبل، وقتی بحث بر سر کفن و دفن بود، یکی سر بلند کرد و از درآمد بالای دلال‌ها در بهشت زهرا گفت. گفت که قبرها را می‌خرند و وقتی یک قطعه پر می‌شود و احتمالا مرغوب؛ به چند برابر قیمت می‌فروشند و سود می‌کنند. می‌گفت گواه‌اش همین قبرهای بدون سنگ در قطعات نسبتا قدیمی‌تر است. به همین دلیل با رضا پورناصرانی، مسئول ارتباط با رسانه‌های سازمان بهشت زهرا (س) به گفتگو می نشینم تا جواب برخی سوالات طرح‌شده در جامعه را از زبان خود سازمان بپرسم. خوشرویی و حوصله این مقام مسئول در پاسخگویی به سوالات حیرت زده‌ام می‌کند. تا از دلالی می‌گویم، جواب می‌دهد: «این موضوع یک سوءتفاهم است و از سوی این سازمان تکذیب می‌شود. سیستم مکانیزه فروش قبر به گونه‌ای طراحی شده که اجازه دلالی را به کسی نمی‌دهد. پس از انجام مراحل اداری یک قبر تعیین می‌شود و این فرآیند اجازه دخالت در این روند را نمی‌دهد. در حال حاضر حتی پیش‌فروش هم صورت نمی‌پذیرد، چون با وجود دفن روزانه ۱۲۰ تا ۱۵۰ جنازه در بهشت زهرا (س) ظرفیت آن رو به اتمام است.»
از مترو تا کیوسک دوچرخه
ترافیک بهشت زهرا (س) در روز جمعه حیرت‌آور است. گرچه برای من تازه کردن دیدار با عزیزان آرمیده در این دشت مزارها به ساعت‌ها ماندن در ترافیک می‌ارزد، اما شلوغی و ازدحام ناشی از حضور انبوهی از خودروها در بهشت زهرا، تاب خیلی‌ها را بریده است. انگار نمی‌دانند اینجا آخر خط است؛ برای زودتر پیچیدن به ورودی قطعات به هم رحم نمی‌کنند، بد و بیراه می‌گویند و دعوا می‌کنند. اگرچه تعدادشان انگشت شمار است. بعد از سوال در مورد دلالی‌ها تصمیم می‌گیرم از آقای پورناصری بپرسم که این سازمان برای رفع معضلات ترافیکی‌اش چه کرده است. پرسش را مطرح می‌کنم و بلافاصله پاسخ را می‌شنوم: «در ۵ سال اخیر اتفاقات خوبی در بهشت زهرا افتاده است. یکی از مهم‌ترین این اتفاقات که در دوره ریاست جدید این سازمان و حضور دکتر قالیباف در شهرداری به وقوع پیوسته، بحث ترافیک و سهولت در تردد بوده است. ۵ سال قبل یک مسیر اصلی از درب شمالی وجود داشت، پل شهید خلبان صالحی و رمپ ارتباط دهنده شمال به جنوب و شرق به غرب وجود نداشت. اما حالا با توجه به طرح توسعه‌ای که وضعیت این آرامستان را حتی تا ۵۰ سال آینده پیش‌بینی کرده است، اکنون ۱۲ درب ورود و خروج تعبیه شده و پل‌ها و رمپ‌هایی برای سهولت عبور و مرور احداث شده است.»
او ادامه می‌دهد: «در ۵ سال اخیر، بیشترین تعامل میان پلیس راهور و سازمان بهشت زهرا وجود داشته و مسیرهای منتهی به قطعات مدام در حال پایش هستند. اما باید در نظر داشت که ظرفیت خیابان‌های بهشت زهرا (س) محدود است و با این حجم از خودرو وقوع ترافیک امری ناگزیر است.»
می‌پرسم: «نقش حمل و نقل عمومی در بهتر شدن وضعیت ترافیک بهشت زهرا (س) چگونه است؟» مسئول ارتباط با رسانه‌ها می‌گوید: «حل مسئله ترافیک به همکاری توامان مردم و مسئولان بستگی دارد. باید در نظر داشت که بیش از ۱.۵ میلیون متوفی در بهشت زهرا آرمیده‌اند و اگر هر خانواده بخواهد با یک خودروی شخصی وارد اینجا شود، دچار ازدحام خودرو و ترافیک می‌شویم. اما در حوزه حمل و نقل عمومی، متروی شهر تهران در ایستگاه‌های شاهد، کهریزک و حرم مطهر به بهشت زهرا دسترسی دارد. در ایستگاه حرم مطهر تاکسی‌هایی برای رساندن مردم به تمام قطعات حضور دارند و حتی کیوسک دوچرخه هم در نظر گرفته شده تا مردم بعد از خروج از ایستگاه مترو، از دوچرخه‌های رایگان استفاده کرده و به قطعه مورد نظر مراجعه کنند. در حرم مطهر و در بخش عروجیان نیز برای جابه‌جایی مراجعان خودروهایی برقی وجود دارد که همه این‌ها در راستای بهبود وضعیت ترافیک و عبور و مرور بهشت زهراست.»
پای نیمکت‌ها بریده شد
کمی قبل‌تر، بالای هر مزار نیمکتی نصب شده بود. نیمکت‌هایی که به موضوعی عادی در قطعات مختلف بهشت زهرا تبدیل شده بود و با وجود همین نیمکت‌های ساده، اطرافیان فرد آرمیده در مزار، به زعم خودشان راحت‌تر دردِ دل می‌کردند و فاتحه می‌خواندند؛ بی‌آن‌که به زانو یا کمرشان آسیب وارد شود یا لباس مشکی‌شان به خاک بهشت زهرا (س) آغشته شود. اما حالا خبری از نیمکت‌ها نیست، در مدت زمانی اندک، تمام نیمکت‌های نصب شده توسط مسئولان سازمان بهشت زهرا (س) جمع آوری شد. اگرچه برخی این اقدام را خلاف آسایش مراجعان می‌پندارند، اما توضیح مسئول ارتباط با رسانه‌های این سازمان آن‌قدر منطقی‌ست که جای گله و شکایتی باقی نمی‌ماند.
وی توضیح می‌دهد: «در موضوع نیمکت‌ها، خود شهروندان مراجعه کرده و شکایت داشتند. وضعیت طوری شده بود که مردم گله‌مند بودند و از سختی تردد در قطعات صحبت می‌کردند. پس از آن مصوباتی از سوی شورای شهر دریافت شد تا از طریق آن نیمکت‌ها جمع آوری شوند. پیش از شروع طرح جمع آوری، اطلاع رسانی از طریق بیلبورد و رسانه‌ها صورت گرفت و اعلام شد که نصب نیمکت و چراغ در اطراف قبور ممنوع است. حتی در روز پذیرش متوفی نیز برگه‌ای به خانواده او تحویل داده می‌شود مبنی بر آن‌که نصب لوازم اضافه در اطراف قبر خلاف قانون است و حتی سنگ قبر نیز اندازه و معیار خاصی دارد. حالا نیز اگر شهروندانی از این موضوع تخطی کنند، نیمکت یا وسیله نصب شده جمع‌آوری خواهد شد.»
دفن متوفی با ۳۰۰ هزار تومان!
قیمت قبر و هزینه‌های چند ده میلیونی کفن و دفن، از همان شایعات همیشگی در مورد بهشت زهرا است. حرف‌هایی که دهان به دهان می‌چرخد و دست آخر رقم‌های نجومی در مورد خانه ابدی تهرانی‌ها را به درون جامعه تزریق می‌کند. از مسئول ارتباط با رسانه‌ها در مورد هزینه کفن و دفن می‌پرسم. آقای پورناصرانی می‌گوید: «متوفی از چند ناحیه – خانه، خیابان، بیمارستان و ... – به اینجا می‌رسد و وارد سردخانه می‌شود. با ثبت هر متوفی، یک قبر رایگان به او تعلق می‌گیرد. الان قبرها سه طبقه هستند و یکی از این طبقات به صورت رایگان به متوفی تعلق می‌گیرد. اگر خانواده او مایل باشند دیگر طبقات را هم بخرند، می‌توانند با رقمی پایین‌تر از حدود ۱.۵ میلیون تومان، هر سه قبر را در اختیار بگیرند. اما به طور کلی، همیشه یک قبر رایگان به متوفیان ارائه می‌شود. در مورد هزینه کفن و دفن هم تنها ۳۰۰ هزار تومان بابت هزینه‌های جانبی و سدر و کافور و ... دریافت می‌شود و از هزینه‌های اضافی دیگر خبری نیست.»
اسکان رایگان فقرا در خانه ابدی
احساس می‌کنم که فرصت طرح پرسش از آقای پورناصرانی رو به اتمام است. به این فکر می‌کنم که سوال آخر را به سمت متوفیان تنگدست و فقیر سوق دهم. می‌پرسم «سازمان بهشت زهرا (س) در موضوع خاک‌سپاری فقرا چه برنامه‌ای دارد؟» وی تصریح می‌کند: «همان‌طور که گفته شد، هزینه دفن ۳۰۰ هزار تومان و قبر رایگان است. اما اگر کسی تحت تکلف سازمان‌های حمایتی مانند کمیته امداد امام خمینی (ره) یا بهزیستی باشد، خانواده او می‌توانند با ارائه کارت مربوطه از تخفیف ویژه و حتی دفن رایگان بهره‌مند شوند. البته اگر افرادی به صورت زبانی نیز عدم تمکن مالی خود را بیان کنند هم می‌توانند تا نود درصد تخفیف گرفته به صورت کاملا رایگان عزیز خود را دفن کنند. در دفن‌های روزانه این سازمان، موارد متعددی از دفن رایگان وجود دارد.»
