با نگاهی گذرا به شهریه متفاوت مهدکودک‌ها در شهر تهران می‌توان فاصله طبقاتی میان مناطق مختلف پایتخت را به خوبی احساس کرد. اگر سری به مهدکودک‌های بالای‌شهر مثل زعفرانیه و سعادت‌آباد بزنیم و آن را با مهدکودک‌های جنوب شهر مقایسه کنیم تفاوت در شهریه‌ها به خوبی احساس می‌شود، اما فرق چندانی میان برنامه‌های فرهنگی و خدمات ارایه شده آنان به کودکان مشاهده نمی‌شود!
روزنامه کیهان: با نگاهی گذرا به شهریه متفاوت مهدکودک‌ها در شهر تهران می‌توان فاصله طبقاتی میان مناطق مختلف پایتخت را به خوبی احساس کرد. اگر سری به مهدکودک‌های بالای‌شهر مثل زعفرانیه و سعادت‌آباد بزنیم و آن را با مهدکودک‌های جنوب شهر مقایسه کنیم تفاوت در شهریه‌ها به خوبی احساس می‌شود، اما فرق چندانی میان برنامه‌های فرهنگی و خدمات ارایه شده آنان به کودکان مشاهده نمی‌شود!
به عنوان مثال در منطقه زعفرانیه شهریه یک مهدکودک دو زبانه ماهانه یک میلیون و دویست هزار تومان و مهدکودکی در جنوب تهران ماهانه 400 هزار تومان دریافت می‌شود. حال این سؤال پیش می‌آید که جایگاه قانون و نظارت بر چنین مکان‌هایی برعهده کدام سازمان مسئول است؛ آموزش و پرورش یا سازمان بهزیستی؟
نظارت بر مهدکودک‌ها امری واجب و ضروری است. اگر خانواده‌ها یقین داشته باشند مسئولان مربوطه به عنوان کنترل‌کننده دقیق نحوه عملکرد مهدکودک‌ها را بررسی می‌کنند با اعتماد بیشتری به فضای مهدها یا دیگر مراکز آموزشی پیش از دبستان قدم می‌گذارند. هرچه تعداد کودکان کمتر باشد کارایی مربی بیشتر می‌شود. آکادمی پزشکان اطفال کشورهای پیشرفته 3 تا 5 کودک برای هر مربی و 7 تا 10 کودک برای بچه‌های بزرگ‌تر را پیشنهاد کرده است.
یکی از چالش‌های مهم برای مهدکودک‌ها در چند سال اخیر وجود سازمانی مسئول برای آموزش و نگهداری کودکان بوده است. اگرچه تفاهم‌نامه‌ای میان آموزش و پرورش و بهزیستی در گذشته امضاء شده بود و مقرر می‌داشت که این مسئولیت برای کودکان 5 تا 6 ساله به عهده آموزش و پرورش و کمتر از آن به بهزیستی مربوط می‌باشد لیکن همواره سردرگمی خاصی برای این قانون میان این دو سازمان وجود دارد به طوری که شاکیان مختلفی برای تولیت این امر به وجود آمد و هنوز حکایت همچنان باقی است.
در گزارش امروز و فردای کیهان به بررسی این چالش‌ها خواهیم پرداخت. همراه ما باشید.
ضوابط مهدکودک‌سازی
شورای عالی معماری و شهرسازی چند سال قبل ضوابطی را برای طراحی مهدکودک به تصویب رساند.
شاید این تنها ضابطه موجود از سوی متولیان امر ساختمان برای ساخت مهدکودک به عنوان فضای مختص کودکان باشد گو این که بر این ضابطه نقدهای فراوانی وارد است با این حال همین ضوابط ناقص نیز اغلب نادیده گرفته می‌شود. چه بیشتر مهدکودک‌ها، خانه‌های قدیمی هستند که تنها با رنگ کردن و چسباندن چند نقاشی به در و دیوار تغییر کاربری داده‌اند. در این ضابطه که با نام «ضوابط طراحی معماری مهدکودک» نامیده می‌شود آمده است: اجرای مصوبه حاضر و پیوست آن در تمام طرح‌های آتی و در دست تهیه انواع مهدکودک اعم از دولتی، خصوصی و خودکفا از این تاریخ (1383/2/14) در سراسر کشور الزامی بوده است و تمام مراجع، مسئول تهیه و بررسی و تصویب ضوابط طراحی مهدکودک هستند. اما تاکنون اتفاق خاصی در زمینه ساخت مهدکودک استاندارد برای ضوابط طراحی معماری مهدکودک نیفتاده است! علاوه بر ضوابط شورای عالی شهرسازی و معماری، سازمان بهزیستی نیز ضوابطی را بر ساختمان مهدکودک لحاظ کرد که در اغلب بندهای آن با عنوان کلمه «حتی‌المقدور» بیشتر جنبه توصیه‌ای پیدا کرده تا مصوبه‌ای! برای مثال در این ضوابط آمده است:
ساختمان مهدکودک حتی‌المقدور در یک طبقه باشد در غیر این صورت طبقه دوم به نگهداری شیرخواران و اطفال نوپا اختصاص می‌یابد.
مهدکودک استاندارد
در حیاط مهد گفت‌وگویی با یکی از مادران داشتم. خانم احمدی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «من دو تا فرزند در این مهدکودک دارم، یکی 4 ساله و یکی 8 ماهه. مشکلی که دارم این است که من تا ساعت 5 نمی‌توانم از اداره به مهد برسم و مربیان مهد فقط تا ساعت 4 بعدازظهر در مهد می‌مانند و در صورت نگهداری بچه‌ها تا ساعت 5 تقاضای هزینه بیشتر می‌کنند. مشکل دیگر ما نبود فضای کافی برای بازی بچه‌هاست. بچه‌ها نمی‌توانند در این سن بازی‌های حرکتی داشته باشند. وقتی از بچه‌ها در مورد مهدکودک می‌پرسم، ناراضی‌اند و می‌گویند: مامان ما خوابمان نمی‌برد ولی مربیان در ساعاتی ما را وادار می‌کنند حتماً بخوابیم! به نظر من در مهدکودک‌ها برنامه مناسبی برای آموزش و تربیت بچه‌ها وجود ندارد که آنها را وادار به خوابیدن می‌کنند!»
از مادر دیگری در مورد شهریه‌ها می‌پرسم. وی با اظهار نارضایتی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «شهریه‌ها در قبال خدماتی که مهدکودک‌ها ارائه می‌دهند برای هر ماه بسیار زیاد است. برای دختر 4 ساله مبلغ 550 هزار تومان می‌گیرند که طبق مصوبه است، اما به بهانه‌های دیگری همچون اردوهای تفریحی، کلاس‌های فوق برنامه و لوازم‌التحریر مبالغ اضافه دیگری دریافت می‌کنند!»
با یک بررسی انجام شده و مصاحبه‌ای که با چند نفر از خانواده‌ها داشتم معلوم شد که والدین برای سپردن فرزندانشان به مهد از دو حال خارج نیستند؛ گروه اول شاغل هستند و می‌خواهند فقط از بچه نگهداری شود و مسائل آموزشی و تربیتی چندان برایشان مهم نیست. گروه دوم کسانی هستند که نسبت به نوع آموزش و نوع برنامه‌ای متنوع در مهدکودک حساس هستند و دوست دارند در قبال پرداخت هر هزینه‌ای، از دلبندشان هم نگهداری شود و هم از بهترین برنامه‌های تربیتی و آموزشی برخوردار شوند.
مهدهای خانگی
با خانم مریم کوشکی کارمند یکی از ادارات غیردولتی در مورد نظارت بر مهدکودک‌ها صحبتی داشتم. مطالب ایشان مربوط به چیزی بود که در برج مسکونی‌شان اتفاق افتاده است. وی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «در برج مسکونی ما خانمی زندگی می‌کند که از فرزندان ساکنین در واحد مسکونی خود مراقبت می‌کند و والدین که شاغل هستند فرزند خردسال خود را به او می‌سپارند تا هم نگهداری شوند و هم از برنامه‌های تربیتی نظیر شعرخوانی، نقاشی و غیره بهره‌مند شوند.
بدیهی است این مکان زیر نظر بهزیستی نیست و بدون مجوز مشغول کار هستند و شهریه کمتری هم دریافت می‌کنند تنها وجه خوبی که دارد این است که از بچه‌ها فقط نگهداری می‌شود و نمی‌توان انتظار برنامه آموزشی و تربیتی مصوب و استاندارد را داشت.»
به هر حال این هم شیوه‌ای است که اخیرا در برخی برج‌ها و آپارتمان‌های مسکونی در تهران باب شده است.
رتبه‌بندی و سطح‌بندی مهدهای کودک
قرار بود مصاحبه‌ای در خصوص نظارت بر عملکرد مهدکودک‌ها با آقای دکتر نفریه مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی داشته باشیم که ایشان ترجیح دادند به‌جای مصاحبه حضوری به سؤالاتمان به صورت کتبی پاسخ بدهند.دکتر محمد نفریه درپاسخ به سؤال گزارشگر کیهان می‌نویسد: «برای رتبه‌بندی مهدهای نوع اول مهدهای کودک خصوصی شهری به صورت یک ستاره مشروط یک ستاره، دو ستاره، سه ستاره، و برای سطح‌بندی مهدیهای نوع دوم (روستا مهدها و مهدهای کودک حاشیه شهرها به صورت سطح اول تا سطح چهارم) ذکر شده است.»
وی در ادامه اشاره می‌کند: «چک لیست‌هایی طراحی شده است که توسط کارشناسان آموزش دیده در زمینه فرآیند اجراء نحوه تکمیل چک لیست‌های ارزشیابی و آشنایی با آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مرتبط با حوزه مهدهای کودک تکمیل می‌گردد. در کنار سطح‌بندی و رتبه‌بندی مهدهای کودک، مهدهای کودک سالانه دو بار توسط کارشناسان آموزش دیده مورد بازدید قرار می‌گیرند.»
وی می‌نویسد: «تعیین رتبه، سطح مهدهای کودک سالانه دو بار توسط کارشناسان آموزش دیده مورد بازدید قرار می‌گیرند. تعیین رتبه سطح مهدهای کودک و رسیدگی به تخلفات از وظایف کمیته نظارت استانی است که متشکل از معاون امور اجتماعی استان مربوطه، کارشناس مسئول امور کودکان و نوجوانان استان به عنوان دبیر کمیته، یک نفر کارشناس آشنا به مسائل تعلیم و تربیت و رواشناس کودک، کارشناسی امور کودکان شهرستان، رئیس کانون توسعه و همیاری استان یا نماینده تام‌الاختیار می‌باشد.»
نفریه در ادامه می‌نویسد: «چک لیست مهدهای کودک شهری دارای 122 سؤال و چک لیست مهدهای کودک روستایی و مهدهای کودک حاشیه شهرها دارای 74 سؤال در محورهای 1- شرایط فیزیکی و تجهیزات 2- بهداشت ایمنی و تغذیه 3- قوانین و مقررات 4- نیروی انسانی 5- آموزشی می باشد و کسب حد نصاب در هر محور اهمیت دارد.»
نظارت بر شهریه مهدکودک‌ها
مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزستی در ادامه می‌نویسد: «اصولا نه تنها بر دریافت شهریه‌ها بلکه بر تمام عملکرد و فعالیت مهدهای کودک نظارت دقیق صورت می‌گیرد و در این راستا علاوه بر نظارت مستمر کارشناسان این سازمان، اجرای طرح نظارت فراگیر به منظور نظارت بیشتر بر فعالیت و عملکرد مهدهای کودک و همچنین راه‌اندازی سامانه پیامکی به شماره 3000012333 به منظور نظارت همگانی نشان‌دهنده تقویت بعد نظارتی سازمان بهزیستی و پاسخگویی به مطالبات بحق شهروندان و مسئولان می‌باشد تا مهدهای کودک از ملاک‌ها و معیارهای استاندارد پیروی نمایند. بنابراین نظارت ما مستمر و همیشگی است. در نظارت همگانی نیز در صورت گزارش تخلف موضوع در اسرع وقت مورد بررسی قرار گرفته و به ذینفع نیز اطلاع داده می‌شود.»
وی در ادامه می‌نویسد: «تجربیات سالیان گذشته نشان داده خوشبختانه به جز تعداد انگشت‌شمار بقیه مهدهای کودک شهریه مصوب را رعایت می‌نمایند.»
با توجه به اینکه بسیاری از خانواده‌ها از شهریه‌های بالا و سنگین برخی از مهدهای کودک و عدم نظارت صحیح بر این مراکز گله‌مند هستند اما مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی مدعی است که اهمیت برخورد با تخلف شهریه‌ها برای سازمان مطبوعش بسیار بالاست!
دکتر نفریه تصریح می‌کند: «اهمیت برخورد با تخلف شهریه آن‌قدر برای بهزیستی مهم است که حتی تعطیلی موقت مهدکودک که از اختیارات کمیسیون‌های ستادی است در این مورد خاص به استان‌ها تفویض شده است.»
با نگاهی به گذشته آموزش‌های ابتدایی در ایران، مکتب خانه‌هایی را می‌بینم که بعنوان کانون آموزش و قرائت قرآن راه‌اندازی شد و در کنار آن به موضوعاتی همچون تربیت، انضباط، یادگیری خط و آشنایی با کتابهایی همچون بوستان، گلستان سعدی، شاهنامه و حافظ می‌پرداخت. این واقعیت، جدا از موضوع و محتوای کار در این مراکز آموزشی ابتدایی، نشان می‌دهد که گذشتگان ما با توجه به تاثیرات قرآن و احادیث، دریافته بودند که فرزند را باید از اوایل طفولیت آموزش داد و همزمان با رشد جسمی او به تقویت قوای اعتقادی و معنوی او توجه داشت. امروزه بر اساس مطالعات علمی پژوهشگران عرصه تعلیم و تربیت، رشد جسمی و رفتاری کودکان پیوندهای ظریفی با هم دارند. بطوری که در این دوران 80 درصد رشد مغز و 70 درصد رفتارهای اجتماعی فرد شکل می‌گیرد. با این وصف می‌توان نتیجه گرفت که وجود همین مراکز در قالب «مهد کودک»، همسو با رفع نیازهای جسمی و روحی کودکان است. بنابراین، کودکی که از برنامه‌های متنوع مهد استفاده می‌کند با کودکی که از این فرصت یادگیری بی‌بهره است، آمادگی بیشتری برای آشنایی با رفتارهای اجتماعی خواهد داشت.آنچه از این واقعیت ارزشی در آموزش و تربیت اطفال باید بیش از گذشته مورد توجه مسئولان، مربیان و خانواده‌ها باشد، این است که نباید به هر بها و بهانه‌ای این گوهر انسانی یعنی از تربیت صحیح اطفال‌مان غافل شویم.
