مدیرکل فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه از افزایش تعداد موقوفات پس از انقلاب تا حدود ۲.۵ برابر و همچنین پس از شهادت سردار قاسم سلیمانی، خبر داد و گفت: در پنج سال گذشته، با سرمایه‌گذاری در طرح‌های اقتصادی و حمایت از طرح‌های دانش‌بنیان، درآمد موقوفات رشد چشمگیری داشته است.
وقف یکی از سنت‌های ریشه‌دار اسلامی است که در طول تاریخ منشأ خدمات علمی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بوده است. رضا معممی مقدم، مدیرکل فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه در گفت‌وگو با ایسنا درباره پیشینه سازمان اوقاف و امور خیریه، اظهار کرد: سازمان اوقاف به‌صورت رسمی در دهه ۱۳۳۰ شکل گرفت، اما در واقع ما وارث بیش از ۱۴۰۰ سال سابقه مدیریت وقف در کشور هستیم. این سازمان زیر نظر نماینده ولی‌فقیه فعالیت می‌کند و مأموریت اصلی‌اش صیانت از موقوفات، مدیریت بقاع متبرکه، ترویج فرهنگ وقف و گسترش معارف قرآن کریم است.
او درباره معنی وقف توضیح داد: وقف یعنی اختصاص دادن مال برای امور خیر و عمومی؛ مالی که اصل آن باقی می‌ماند و سود آن صرف مصرفی مشخص می‌شود. وقف پول به این معناست که فرد مبلغی نقدی کنار می‌گذارد، اصل آن محفوظ می‌ماند و سودش صرف امور خیریه‌ای می‌شود که واقف تعیین کرده است؛ از درمان بیماران و جهیزیه تا بورسیه تحصیلی و فعالیت‌های قرآنی.
مدیرکل فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه درباره این موضوع که طرح وقف پول چگونه شکل گرفت؟ گفت: این طرح با استفتاء از رهبر معظم انقلاب طراحی شد تا پول‌های خرد مردم جمع‌آوری و برای ایجاد موقوفات جدید به‌کار گرفته شود. وقف مشارکتی نیز زمانی است که چند نفر دارایی‌های خود را در یک کار خیر مشترک وقف می‌کنند. این روش به افراد امکان می‌دهد حتی با مبالغ اندک در کارهای بزرگی چون ساخت مدرسه، بیمارستان یا حمایت از نیازمندان شریک شوند. یکی از مهم‌ترین راه‌های ترویج فرهنگ وقف، شفافیت و اجرای امینانه نیات واقفان است، موضوعی که سازمان اوقاف آن را سرلوحه کار خود قرار داده است.
معممی مقدم درباره مدیریت موقوفات اظهار کرد: سازمان اوقاف با سامانه جامع موقوفات، ثبت و مدیریت آن‌ها را انجام داده و درآمدها را دقیقاً مطابق نیت واقف به مصرف می‌رساند؛ از کمک به نیازمندان و دانش‌آموزان گرفته تا حمایت از طلاب، مراکز فرهنگی و درمانی. در خصوص موقافات فاقد متوالی باید گفت برای این نوع موقوفات، سه اقدام اصلی انجام می‌شود؛ حفظ عین موقوفه، درآمدزایی و اجرای امینانه نیت واقف.
مدیرکل فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه درباره وقف و دانش‌بنیان‌ها و نوآوری در عرصه وقف توضیح داد: سازمان اوقاف برای تبدیل وقف به موتور محرک پیشرفت علمی و اقتصادی، از طرح‌های دانش‌بنیان حمایت می‌کند. این اقدام وقف را در خدمت حل مسائل نوین جامعه قرار می‌دهد. در خصوص درآمدزایی موقوفات باید بدانیم که اوقاف با پشتوانه شرعی وقف، طرح‌های سرمایه‌گذاری اقتصادی را اجرا می‌کند تا منابع پایدار برای خدمات اجتماعی و فرهنگی ایجاد شود. در پنج سال گذشته، با سرمایه‌گذاری در طرح‌های اقتصادی و حمایت از طرح‌های دانش‌بنیان، درآمد موقوفات رشد چشمگیری داشته است.
او با طرح این موضوع که مزرعه اوکالیپتوس اوقاف بزرگ‌ترین مزرعه اوکالیپتوس کشور توسط سازمان اوقاف ایجاد شده است، گفت: این مزرعه علاوه‌بر تولید چوب صنعتی و دارویی، نقش مهمی در اشتغال‌زایی و توسعه پایدار ایفا می‌کند. همچنین با بهره‌گیری از زمین‌های وقفی، پنل‌های خورشیدی نصب شده‌اند که با حفاظت از محیط‌زیست، برق پایدار تولید و به درآمدزایی موقوفات کمک می‌کند. همچنین سازمان اوقاف با اختصاص سدها و آب‌بندان‌های وقفی، همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان و ایجاد مزارع پرورش ماهی در استان‌های ساحلی، هم به تولید سالم و هم به اشتغال محلی و درآمدزایی پایدار کمک کرده است.
معممی مقدم درباره مولدسازی موقوفات نیز توضیح داد: در سال‌های اخیر، با مولدسازی موقوفات و سرمایه‌گذاری اقتصادی، درآمد موقوفات به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. در ایران، در بیش از ۸۷۰۰ بقعه متبرکه بیش از ۵۰ هزار نفر هیأت امنا و خادم ثابت و افتخاری به خدمت مشغول هستند و این خادمان نقش مهمی در اداره اماکن مقدس، برگزاری مراسم مذهبی و ارائه خدمات فرهنگی و اجتماعی ایفا می‌کنند بر همین اساس این خادمان با حضور خود، بقاع متبرکه را به پایگاه‌های زنده فرهنگی و اجتماعی تبدیل کرده‌اند.
او با تاکید بر این موضوع که بقاع متبرکه و امامزادگان در حال تبدیل شدن به «قطب‌های فرهنگی ـ اجتماعی» در استان‌ها هستند و نقش محوری در هویت دینی جامعه ایفا می‌کنند، گفت: طرح‌های متنوع فرهنگی و اجتماعی در بقاع، هویت دینی و اجتماعی مردم را تقویت می‌کند. ۸۷۰۰ بقاع متبرکه و امامزادگان در سراسر کشور به‌عنوان پایگاه‌های فرهنگی و اجتماعی اداره می‌شوند و طرح «بقاع متبرکه قطب فرهنگی» به همین منظور طراحی شده است. این طرح بستری برای نقش‌آفرینی بیشتر امامزادگان در حوزه فرهنگ و اجتماع فراهم کرده است. شبکه گسترده بقاع متبرکه، به‌عنوان «مدرسه اخلاق و معنویت»، ظرفیتی منحصر به فرد برای ترویج عفاف، حجاب، خانواده و سبک زندگی اسلامی است. بقاع امروز کلاس بزرگی برای سبک زندگی اسلامی محسوب می‌شوند.
مدیرکل فرهنگی اوقاف با اشاره به طرح «امامان بقاع» زمینه حضور روحانیون تمام‌وقت در بقاع متبرکه را فراهم کرده است تا هم خدمات دینی و هم مشاوره اجتماعی به مردم ارائه شود، یادآور شد: این طرح با استقبال مردم مواجه شده و نقش مهمی در حل مشکلات اجتماعی و دینی دارد. سالانه میلیون‌ها زائر از خدمات فرهنگی، اجتماعی و رفاهی در بقاع متبرکه بهره‌مند می‌شوند. بقاع امامزادگان به پناهگاه معنوی و اجتماعی مردم تبدیل شده‌اند.
معممی مقدم درباره موضوعات ثبتی و حقوقی سازمان اوقاف، نیز اظهار کرد: سازمان اوقاف و امور خیریه با ثبت و مدیریت موقوفات، درآمد حاصل از آن‌ها را با نظارت کامل از طریق سامانه جامع موقوفات به بهترین شکل ممکن دقیقاً به مصرف نیت واقف هدایت می‌کند و این یکی از شفافیت‌های سازمان است. برخی از بزرگ‌ترین زمین‌های کشاورزی، باغات و مراتع ایران از صدها سال پیش وقفی بوده‌اند و هنوز هم در خدمت جامعه‌اند این موقوفات همچنان در خدمت تولید و اشتغال هستند. سازمان اوقاف تاکنون برای موقوفات بیش از سه برابر عمر وقف، سند تک‌برگ صادر کرده و هزاران پرونده حقوقی برای احقاق حقوق موقوفات پیگیری شده است و این اقدامات تضمین‌کننده صیانت از وقف است. در کشور بیش از ۲۷ هزار اَمین موقوفات فعالیت می‌کنند که بازوی اصلی سازمان در واگذاری امور به مردم هستند و این مشارکت مردم ضامن پایداری موقوفات است.
او درباره موضوعات وقفی در شبکه درمانی کشور، گفت: بین ۱۷ تا ۲۰ درصد موضوعات درمانی کشور وقفی هستند و این موضوع نشان‌دهنده سهم بزرگ پیوند تاریخی وقف و سلامت مردم است. تاکنون بیش از ۴۴ هزار پرونده تعدی و تجاوز به عرصه‌های موقوفه ثبت شده و ۲۶ هزار پرونده تعیین تکلیف شده است و ما با جدیت از حقوق وقف دفاع می‌کنیم. در سه سال اخیر بیش از چهار برابر عمر وقف در ایران برای موقوفات سند تک‌برگ صادر شده است. این رکورد، نشان از عزم جدی در تثبیت مالکیت شرعی و قانونی وقف دارد.
مدیرکل فرهنگی اوقاف یادآور شد: وقف تنها یک سنت اقتصادی یا حقوقی نیست، بلکه سرمایه‌ای معنوی و تمدنی برای ساخت آینده‌ای بهتر است. وقف، پشتوانه تمدنی ملت ایران است. سازمان اوقاف نهاد کاملاً مردمی است و ریال به ریالی که به دست می‌آید، صرف نیازمندان می‌شود. این ویژگی اعتماد عمومی را به وقف تقویت کرده است. برخی موقوفات در ایران قدمتی بیش از ۸۰۰ سال دارند. این میراث ماندگار نشانه دیرپایی فرهنگ وقف در ایران است. تعداد موقوفات بعد از انقلاب اسلامی حدود ۲.۵ برابر شده و پس از شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی، ده‌ها وقف به نام ایشان ثبت شد. فرهنگ ایثار و شهادت، الهام‌بخش واقفان جدید است.
مدیرکل فرهنگی اوقاف بیان کرد: سازمان اوقاف برای شفافیت و رقابت سالم در موقوفات، سامانه‌ای ایجاد کرده و حتی از هوش مصنوعی برای قیمت‌گذاری املاک استفاده می‌کند. این اقدام بی‌سابقه، اعتماد و دقت را در حوزه اقتصادی وقف افزایش داده است. وقف و موقوفات در ایران شامل ۲۳۰ موقوفه و ۱.۵ میلیون رقبه (زمین، ملک، مغازه و...) است که منبع عظیمی برای امور دینی، علمی، بهداشتی و اجتماعی به شمار می‌آید و این ظرفیت بی‌نظیر، گنجی برای آینده ایران است.
او با اشاره به خیریه‌های فعال در کشور افرود: موسسه‌ای وقفی داریم که از کودکان بی‌سرپرست حمایت می‌کند و این نمونه‌ای از وقف در خدمت عدالت اجتماعی است. سازمان اوقاف با سازمان بهزیستی همکاری دارد و امسال چند مرکز ویژه ایتام در تهران و استان‌ها افتتاح خواهد شد. این همکاری‌ها پشتوانه‌ای برای حمایت از محرومان است. برای نخستین بار مرکز امور خیریه در ساختار سازمان اوقاف تأسیس شده است و این مرکز مأموریت ویژه در ساماندهی امور خیر دارد. سازمان اوقاف برای اداره موقوفات درمانی با وزارت بهداشت مذاکرات گسترده‌ای درباره تعرفه، تجهیزات و نحوه اداره داشته است و این مذاکرات راه را برای خدمات بهتر درمانی هموار کرده است. امام خمینی (ره) وقف را بستری کارآمد برای تحقق عدالت، رفع نیاز محرومان و توسعه معنوی جامعه می‌دانستند و اندیشه امام، همچنان الهام‌بخش مدیریت وقف است. در حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله، و نیز در دوران کرونا، سازمان اوقاف یکی از اولین نهادهایی است که با طرح‌های امدادی و کمک مؤمنانه به یاری مردم آمد و وقف در سخت‌ترین شرایط در کنار مردم بوده است. سازمان اوقاف علاوه‌بر بازسازی مدارس وقفی فرسوده، ساخت مدارس نمونه را نیز در دستور کار دارد و آموزش و پرورش همواره یکی از اولویت‌های موقوفات بوده و خواهد بود.
معممی مقدم درباره فعالیت‌های اقتصادی و دانش‌بنیان در حوزه وقف نیز گفت: سازمان اوقاف با استفاده از زمین‌ها و مراتع وقفی، مجتمع‌های دام‌پروری ایجاد کرده و با بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان همکاری می‌کند و این اقدامات باعث تولید گوشت و شیر، اشتغال محلی و تأمین منابع مالی موقوفات می‌شود و نمونه‌ای از وقف در خدمت توسعه اقتصادی و معیشت مردم است و این اقدامات نمونه‌ای از وقف در خدمت توسعه پایدار اقتصادی و معیشت جامعه است. سازمان اوقاف در حوزه دانش‌بنیان، به راه‌اندازی کارخانه تولید ایمپلنت پزشکی، تجهیزات درمان تومور سرطانی و پروژه‌های ژن‌درمانی اقدام کرده است و این طرح‌ها نشان‌دهنده پیوند وقف با نوآوری و فناوری برای بهبود سلامت مردم است. سازمان اوقاف در حوزه درمان با راه‌اندازی مراکز ژن‌درمانی، تولید دارو و تجهیزات پزشکی تلاش دارد هزینه بیماران صعب‌العلاج را کاهش دهد و هدف ما کاهش فشار مالی بر خانواده‌های بیماران و دسترسی آسان‌تر به درمان‌های پیشرفته است.
مدیرکل فرهنگی اوقاف با بیان اینکه نیروگاه خورشیدی ۱.۵ مگاواتی هتل ارم، بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی شهری کشور است و ظرفیت ۱۱۰ مگاواتی دیگری در اطراف تهران طراحی شده است، افزود: این پروژه‌ها ضمن تولید انرژی پاک، به درآمدزایی موقوفات کمک می‌کنند.
او ادامه داد: پروژه‌های هوش مصنوعی و تجاری‌سازی محصولات دانش‌بنیان نیز در اولویت کاری سازمان اوقاف قرار دارد و بهره‌گیری از هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین، راه را برای توسعه پایدار وقف هموار می‌کند. علاوه بر حوزه درمان، در کشاورزی و آبزی‌پروری نیز برای تأمین امنیت غذایی کشور ورود کرده است و هدف ما ارتقای تولید داخلی و کمک به خودکفایی غذایی کشور است.
معممی مقدم درباره اقدامات فرهنگی سازمان اوقاف گفت: موقوفه بنیاد فرهنگی البرز، در سال ۱۳۴۲ با هدف کمک به اشاعه فرهنگ کشور و تجلیل از مقام علمی دانشمندان و پژوهندگان برتر، از طریق اعطای «جایزه البرز» (موسوم به نوبل ایرانی) تأسیس و وقف شده است و این بنیاد طی بیش از نیم قرن، هزاران نفر از نخبگان علمی کشور را مورد حمایت و تشویق قرار داده است.
او اضافه کرد: دانشگاه‌های قرآنی مراکزی علمی و آموزشی وابسته به سازمان اوقاف هستند که به‌طور ویژه در زمینه قرآن و معارف اسلامی فعالیت می‌کنند و با هدف تربیت استاد، پژوهشگر و مبلغ قرآنی تأسیس شده‌اند. این دانشگاه‌ها نسل جوان را با دانش روز و معارف قرآن پرورش می‌دهند. مسابقات قرآن کریم که توسط سازمان اوقاف برگزار می‌شود، بزرگ‌ترین رویداد قرآنی جهان اسلام است و سالانه هزاران نفر در آن شرکت می‌کنند و این مسابقات فرصت بی‌نظیری برای ترویج فرهنگ قرآنی است. علاوه‌بر فعالیت‌های فرهنگی، خدماتی مثل اطعام نیازمندان، درمان بیماران، حمایت از یتیمان و کمک به دانش‌آموزان از محل نیات واقفان انجام می‌شود و وقف همواره در خدمت جامعه و نیازمندان است. سازمان اوقاف با حمایت از برنامه‌های مناسبتی فاخر مانند «معلی» و «محفل» و سایر رویدادهای فرهنگی و دینی، نقش مهمی در ترویج فرهنگ اسلامی و تقویت مشارکت اجتماعی ایفا می‌کند. این اقدامات باعث تقویت انسجام فرهنگی و دینی در جامعه می‌شود. سازمان اوقاف با استفاده از ظرفیت موقوفات و همکاری با خیرین، پیشگام در جمع‌آوری کمک‌ها و حمایت مالی برای جبهه مقاومت بوده است.
مدیرکل فرهنگی اوقاف ادامه داد: این اقدام بخشی از تلاش‌های فرهنگی و اجتماعی سازمان برای تقویت همبستگی اسلامی و حمایت از مظلومان جهان اسلام است.
او اضافه کرد: «راسخون» یکی از پربازدیدترین پایگاه‌های فرهنگی و دینی ایران وابسته به سازمان اوقاف است که به تولید محتوا در زمینه قرآن، معارف اسلامی، تاریخ، سبک زندگی و خانواده می‌پردازد و این سایت فرصتی برای ارتقای آگاهی دینی و یادگیری فراهم کرده است. همچنین ما در کنار حوزه‌های علمیه و سازمان تبلیغات، به‌طور جدی در عرصه تبلیغ دین و حمایت از روحانیت فعال هستیم. نقش سازمان در تربیت و حمایت از روحانیون فعال، تقویت جریان دینی کشور را تضمین می‌کند. همچنین در سال ۱۴۰۴ بیش از ۳۸۳ میلیارد تومان از محل موقوفات برای برگزاری مراسم محرم و صفر به هیئات مذهبی و مساجد اختصاص داده شد و این منابع موجب پویایی فعالیت‌های دینی و مذهبی در سراسر کشور شده است. در اربعین امسال نیز بیش از ۳۵۰ موکب توسط سازمان اوقاف در مسیر اربعین برپا شد و مبلغ ۳۰۰ میلیارد تومان از محل موقوفات مرتبط هزینه شد. این اقدام نمونه‌ای دیگر از وقف در خدمت معنویت و همبستگی مردم است.
معممی مقدم گفت: سازمان اوقاف علاوه‌بر اداره اماکن مذهبی، در حوزه‌های اجتماعی نیز فعال است و مراکز درمانی، آموزشی و رفاهی وقفی در استان‌ها راه‌اندازی کرده است و این مراکز خدمات متنوع و پایدار را به جامعه ارائه می‌کنند.
