علی نعیمایی و روح‌الله دهقانی، همچنین پارچه منیر را بعد از ۴۰۰ سال احیا کردهاند. یکی دیگر از کارهای آنان، شبیه سازی پارچه‌های ارزشمندی است که در موزه‌های خارجی نگهداری می‌شوند. برای نمونه یک پارچه ارزشمند ایرانی را که در موزه متروپولیتن نگهداری می‌شود دوباره بافته‌اند و در سال ۸۳ هم پارچه متعلق به قرن ۵ دوره سلجوقی را که در موزه ویکتوریا و آلبرت نگهداری می‌شود با رعایت همه جزئیات بازسازی کردهاند.
این دو به تازگی، نخستین دستگاه زریبافی را در یزد راه‌اندازی کردهاند تا مقدمه‌ای بر شکل‌گیری موزه نساجی در این شهر باشد. با او در این زمینه به گفتگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
* پیشینه صنعت نساجی در ایران به چه دوره‌ای برمی‌گردد؟
ما در دوره ساسانی، صنعت پارچه‌بافی داشته‌ایم. حتی کشوری چون هند که امروز، ۸۵ درصد پارچه دنیا را تامین می‌کند وامدار کشور ماست. ایرانی‌ها بودند که در دوره قاجار صنعت پارچه بافی را به هندی‌ها آموزش دادند و منتقل کردند.
* پارچه زربفت از چه زمان در ایران تولید شد؟
پارچه‌های زربفت از قبل اسلام در ایران بوده و نقش مهمی در داد و ستدهای جاده ابریشم داشته‌اند ... پس از آن چند قرن رکود در تولید پارچه زربفت وجود داشت تا اینکه در قرن ۴ هجری دوباره پارچه بافی رشد کرد و در روزگار آل بویه به اوج خود رسید.
اما باز هم این هنر- صنعت روبه افول نهاد و همزمان با دوره صفویه بود که جانی دوباره در کالبد بی‌جان زریبافی دمیده شد. بگذریم از اینکه در دوره قاجار، زریبافی از رونق افتاد و جای خود را به ترمه داد. حالا ما نخستین دستگاه زریبافی را مجدد در یزد راه اندازی کرده و برآن هستیم تا یک موزه نساجی در این شهر به‌وجود آوریم.
* هدف از راه‌اندازی این موزه برگشت به دوره اوج زریبافی در ایران است؟
با اینکه ایران پیشینه کهنی در زمینه پارچه‌بافی دارد اما امروز شاهد زوال این هنر- صنعت است چراکه در کل، چهار یا پنج نفر هستند که در کاشان و تهران پارچه‌بافی می‌کنند و از دید یونسکو، وجود این نفرات اندک، از مرگ این صنعت در ایران می‌گوید.
در حالی‌که در دوره صفوی، تولید پارچه‌های زربفت، آنقدر زیاد بود که هزینه سپاه ایران در جنگ با عثمانی از فروش پارچه‌ها تامین می‌شد. آن زمان کارگاه ۸۰۰ نفره شاهی در اصفهان فعال بود و مسئولیت آن را غیاث الدین نقش‌بند یزدی بر عهده داشت. همچنین یک کارگاه ۱۰۰۰ نفره در کاشان به تولید پارچه زربفت می‌پرداخت.
در شهرهای اردبیل، ری، رشت، نیشابور و گرگان با حمایت شاهان صفوی زریبافی انجام می‌شد. اما امروز نه چنین توان و امکانی وجود دارد و نه هنرمندانی که با زری بافی آشنا باشند.
* شما در حال حاضر یک دستگاه زریبافی را در یزد مستقر کرده‌اید. آیا قرار است به تعداد این دستگاه‌ها اضافه شود؟
ساخت هر دستگاه زریبافی، حداقل شش ماه طول می‌کشد چون این دستگاه‌ها به شکل و شیوه دوره ساسانی ساخته می‌شوند و پارچه‌ها به روش کاملا سنتی تولید می‌شوند تا نشان‌دهنده فرهنگ و اصالت پارچه‌های دستبافت ایرانی باشند. ما فعلا یک دستگاه را به یزد برده‌ایم اما قرار است به این تعداد افزوده شود.
* پارچه زربفتی که این‌گونه تولید می‌شود، چه ویژگی‌هایی دارد؟
این پارچه از نخ طلا و ابریشم بافته می‌شود و نکته مهم در آن همان زر است؛ اما ارزش آن فقط به خاطر نخ طلا نیست بلکه به دلیل پیچیدگی بافت پارچه است، چون نقش پارچه در آن بافته می‌شود و چاپ در آن وجود ندارد. همین موضوع باعث می‌شود به دستگاه‌های بزرگ ۵-۶ متری نیاز باشد که حتما باید در کارگاه بزرگ قرار بگیرند. حتی بافت یک قطعه کوچک هم با همین دستگاه بزرگ انجام می‌شود.
* با این وجود، پارچه‌های زربفت به قشر خاصی از افراد تعلق دارد؟ همان‌طور که یک زمان بر ای پادشاهان بوده است
در دوره صفویه هزار نفر در کاشان و ۸۰۰ نفر در اصفهان زری بافی می‌کردند چون این پارچه‌ها، تنها به شاهزادگان اختصاص نداشت و افرادی که درشمار اشخاص متمول بودند از این پارچه‌ها بهره می‌بردند. هنوز هم در بعضی خانواده‌ها، پارچه‌های زربفت قدیمی جود دارد که از مادرانشان به ارث رسیده؛ اروز هم می‌توان از پارچه‌های زربفت در حاشیه لباس و مانتو استفاده کرد.
* قیمت هر متر پارچه زربفت چقدر است؟
چهار میلیون تومان.
* بعد شما می‌گویید این پارچه‌ها به طبقه خاصی تعلق ندارد؟
امروز کافی است به خیابان زرتشت بروید و پارچه‌های فرانسوی را ببینید که متری دو میلیون فروخته می‌شوند حالا بگذار پارچه های زربفت به دوبرابر فروخته شوند لازم نیست شما مانتوی زربفت بپوشید، بخش‌هایی از این لباس می‌تواند زربفت باشد و این پارچه به نوه‌ها و نوادگان شما برسد.
* چه چیز باعث از بین رفتن و افول صنعت نساجی در ایران شد؟
همزمان با دوره قاجار سلیقه‌ها تغییر کرد و با توجه به رواج فرنگی‌مآبی، هنر زریبافی افول کرد. اما در این دوره ترمه‌بافی رایج شد که از نظر مواد مورد استفاده و تکنیک کار پایین‌تر از پارچه زرباف است. همچنین در این دوره مخمل نقش برجسته به دلیل بافت پیچیده آن از بین رفت و فقط بافت مخمل ساده ادامه پیدا کرد. پس از آن از سال ۱۳۰۹ دوباره پارچه زربفت توسط ۳ نفر از اعضای خانواده طریقی در تهران احیا شد و تا سال ۵۷ تعداد بافندگان آن به ۸۰ نفر رسید.
این افراد در کارگاه وزارت فرهنگ و هنر فعالیت کرده و لباس‌های سلطنتی تولید می‌کردند. بعد از انقلاب دوباره زریبافی افول کرد و الان فقط ۴ نفر بافنده هستیم که در کارگاه میراث فرهنگی در زمینه زریبافی فعالیت می‌کنیم.
* پارچه‌هایی که تولید می‌شود در چه قطع و ابعادی است؟
ما آمادگی داریم پارچه‌های جدید را در قطعه‌هایی با ابعاد مختلف از ۱۰ سانتیمتر تا چند متر تولید کنیم و با توجه به دست باف بودن آنها محدودیت ابعاد وجود ندارد، اما به همین دلیل تولید ما محدود است. همه مراحل کار از گلابتون، ابریشم و رنگرزی به شیوه کاملا سنتی انجام می‌شود و اصلا از کار ماشینی استفاده نمی‌کنیم.
* نقش پارچه‌ها را چگونه طراحی می‌کنید؟
نقش پایه این پارچه‌ها اسلیمی و خطایی است و علاوه بر آن از تشعیر، نقش ماهی و مفاهیمی مانند داستان لیلی و مجنون و... استفاده می‌کنیم. ما نسبت به نقوش قدیمی امانتداری و تعهد داریم و نقوش سنتی آنقدر زیاد است که اگر سال‌ها از آنها کپی کنیم تمام نمی‌شوند.
