به گزارش گروه حمل و نقل عمومی و شهری شهرداری نیوز،  راه اندازی قطارهای سبک شهری یکی از برنامه های شهردار تهران است که کارهای مطالعاتی آن از 8سال پیش توسط دو معاونت عمران و حمل و نقل شهرداری انجام شده و در برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران به عنوان چشم انداز 5ساله ارتقای کیفیت خدمات حمل و نقلی و دستیابی به حمل و نقل پاک و مدرن به آن اشاره شده است.

قطار سبک شهری (Light Rail Transit) به عنوان یک مد حمل و نقلی و حلقه واسط بین شبکه مترو و اتوبوسرانی ایفای نقش می کند. مزایای زیست محیطی، قابل اعتماد بودن، ایمنی بالا و... از جمله مزایای بسیار این سیستم حمل و نقلی بوده که باعث رشد و گسترش روزافزون این سبک تردد شهری در اکثر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه شده است. به طوری که شهردار تهران درحاشیه سفر خود به بوداپست پایتخت مجارستان اعلام کرد تهران در صورت تصویب شورای شهر تا پایان سال 95 دارای LRT می شود. این در حالی است که  مطالعات توجیهی قطار سبک شهری در سال 1392 تحت عنوان پروژه «تند راه پاک شهر تهران» در سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران انجام شد. براساس نتایج این مطالعات استفاده از این مد حمل و نقل به عنوان یک سبک واسط بین مترو و اتوبوس های BRT توصیه شده است. همچنین براساس مطالعات اقتصادی انجام شده، قطار سبک شهری با توجه به حجم سرمایه گذاری و بازگشت سرمایه، دارای توجیه قابل قبول اقتصادی بوده که برای سرمایه گذاری بخش خصوصی مطلوب خواهد بود.

اهمیت استفاده از حمل و نقل پاک و البته مدرن برای مدیریت شهری تهران به اندازه ای است که از سال92  خبر راه اندازی LRT یا همان قطارهای سبک شهری در بزرگراه شرقی- غربی شهیدهمت از سوی سید مازیار حسینی، معاون سابق فنی و عمرانی شهردار تهران به عنوان یکی از گزینه های مدیریت شهری در استفاده از حمل و نقل عمومی مدرن معرفی شد.

به رغم آنکه راه اندازی LRT توسط شهرداری تهران آن هم در کنار یکی از بزرگراه های حیاتی پایتخت مثل توپ صدا کرد، اما با توجه به در اولویت بودن توسعه خطوط مترو و بعد از آن سامانه BRT مطابق طرح جامع حمل و نقل عمومی شهر تهران راه اندازی این طرح به تعویق افتاد.

مونوریل، قطاری که سیاست می برد

در آن زمان کارشناسان و منتقدان نظرات متفاوتی را در خصوص تصمیم شهردار تهران در خصوص استفاده از شیوه های جدید حمل و نقل عمومی داشتند. این در شرایطی بود که مطالعات کارشناسی نشان می داد که در کنار توسعه مترو به عنوان ستون فقرات پایتخت، شهر به راه اندازی سایر مدهای مدرن حمل و نقلی پاک هم نیاز دارد. البته آن روی دیگر سکه این تحلیل ها، نظرات تند و تیز منتقدان بود. منتقدانی که با مطرح کردن این سوال که چرا شهردار تهران که تا دیروز مخالف سرسخت راه اندازی مونوریل به عنوان یکی از مدهای قطارهای سبک شهری بود، به یک باره به فکر راه اندازی LRT افتاده است. این انتقادها در شرایطی مطرح می شد که باها محمدباقر قالیباف، شهردار تهران در پاسخ به این سوال خبرنگاران مبنی بر سرانجام طرح نیمه کاره مونوریل در تهران به صراحت اعلام کرده بود: مخالف مونوریل و قطار هوایی نیستیم و وقتی کار به صورت کارشناسی بررسی شود، آنرا انجام خواهیم داد اما به این مساله تاکید می کنم که اگر طرح راه اندازی مونوریل به عنوان جایگزین مترو تلقی شود، با آن مخالف هستیم.

شهردار پایتخت در عین حال به صراحت بیان کرده بود که در بخش هایی از شهر به دلیل حجم پایین مسافر، احداث مترو لازم نیست و باید جایگزین های دیگری داشته باشد که یکی از آنها ممکن است، مونوریل باشد.

گرچه مخالفت سرسختانه قالیباف، شورای سوم و کارشناسان نگذاشت این پروژه که شروع آن با یک طرح دو صفحه ای بود و بعد از نصب پایایه های آن متوقف شد؛ در پایتخت اجرایی شود، اما دولت نهم و دهم این رویای خود را در شهرهای دیگری مانند قم و کرمانشاه اجرایی کرد که همچنان این کلانشهرها درگیر اجرای یک طرح بدون مطالعه با مشکلات فراوان هستند.

LRT تلاش تهران برای دستیابی به حمل و نقل مدرن

قدرمسلم مدیریت شهری در یک دهه اخیر، طراحی شبکه ترکیبی از انواع سامانه های کارآمد حمل و نقلی عمومی را در دستور کار خود قرار داده که در این میان راه اندازی خطوط قطار سبک شهریLRT یکی از گزینه های مدرنی است که به دلیل مزایای چشمگیر اقتصادی، زیست محیطی و ایمنی مورد ارزیابی قرار گرفته است.

ایده راه اندازی خط ویژه قطار سبک شهری در بزرگراه شرقی- غربی شهید همت، از سال92 رسانه ای شد اما با توجه به اولویت توسعه خطوط مترو وهمچنین تکمیل شبکه بزرگراهی، این شیوه حمل و نقلی تاکنون اجرایی نشده است. این در حالی است که در برنامه 5 ساله دوم شهرداری تهران هر دو معاونت (فنی و عمران و حمل و نقل و ترافیک) راه اندازی سامانه LRT را در مسیر طولانی ترین بزرگراه شرقی- غربی دیده اند.

از جمله مزایای سامانه LRT می توان به سرعت و ظرفیت بیشتر آن نسبت به اتوبوس و هزینه کمتر ساخت و بهره برداری از آن نسبت به مترو اشاره کرد. جالب است بدانید این سامانه همچنین از انعطاف و قابلیت تطابق بالایی با محیط شهری برخوردار است، ضمن آنکه امکان استفاده این سامانه در وضعیت های ترکیب شده با ترافیک شهری و یا به صورت مجزا نیز وجود دارد، به همین خاطر در سال های اخیر بسیاری از کلانشهرهای پیشرفته در سایر کشورها علاوه بر ساخت خطوط مترو به قطارهای سبک شهری نیز تجهیز شده اند.

ظرفیت قطارهای سبک شهری اغلب معادل حداکثر 4واگن 170 نفره است. برخی این موضوع را یکی از کاستی های سامانه LRT در مقایسه با مترو می دانند. با این حال باید توجه داشت که هیچ یک از سامانه های حمل و نقلی به تنهایی پاسخگوی نیازهای ابرشهری همچون تهران نخواهد بود. ضمن اینکه طول نسبتا کوتاه این قطارها برای حرکت در شعاع های چرخشی و شیب ها، قابلیتی است که خطوط مترو فاقد آن هستند. از آنجا که این سامانه حمل و نقل عمومی با ساخت دالان هوایی ایجاد می شود، احداث آن صرفه جویی قابل ملاحظه ای در قیاس با توسعه خطوط ریلی و زیرزمینی دارد، به طوری که هزینه آن معادل یک پنجم هزینه ساخت مترو است.

مهم ترین بخش ایاب و ذهاب شهروندان در شهرهای بزرگ، برعهده سامانه های حمل و نقل عمومی درون شهری است و در میان سامانه های حمل و نقل عمومی درون شهری، مترو بی رقیب است، اما برخی محدودیت ها، همراه با ماهیت متراکم فضاهای شهری که با توسعه شهرنشینی، به طرزی روزافزون بر میزان آن افزوده می شود، باعث شده در تمامی شهرهای جهان، جریانی در راستای تلاش برای تلفیق شبکه های مترو با سامانه های حمل و نقل مکمل دیگر مانند BRT، ترامو، اتوبوس برقی و انواع قطارهای سبک شهری، پدید بیاید تا با دستیابی به ترکیب بهینه ای از وسایل نقلیه عمومی مختلف، انجام سهل تر سفرهای کوتاه مسافران شهری را با صرف حداقل هزینه و بیشترین بازده محقق سازد. باید توجه داشت در چنین تلفیق هایی معمولا شبکه های مترو به عنوان ستون فقرات شبکه حمل و نقل شهری عمل می کنند و سامانه های مکمل هم در میان خطوط مترو، گسترش یافته و به انتقال مسافران می پردازند.

در مورد مزیت قطارهای سبک شهری در قیاس با اتوبوس و اتوبوس برقی، می توان به مواردی چون ظرفیت حمل مسافر بیشتر، انعطاف پذیری عملیاتی به دلیل داشتن درهای بیشتر و تسریع در آمدوشد مسافران، تسهیل در استفاده کامل از فضاهای درون واگن ها اشاره کرد. همچنین طراحی هندسی مسیر و ساختار مکانیکی این گونه سامانه ها به نحوی است که قطار سبک شهری را قادر می سازد تا از قوس هایی با شعاع چرخش بسیار کم و شیب و فرازهای بسیار تند به راحتی عبور کند. حداقل شعاع چرخش قطار سبک شهری 25 مترو حداکثر شیب و فراز آن 6 درصد در نظر گرفته می شود.

 حرکت LRT روی پل های از پیش ساخته

با توجه به اینکه سامانه LRT عمدتا با استفاده از روش پل های صندوقه ای پیش تنیده ساخته می شود، در مقایسه با مترو در زمان بندی محدودتری به سرانجام می رسد. مهارت مثال زدنی مهندسان ایرانی در ساخت پل های سواره رو به شیوه صندوقه ای که در طول چندسال اخیر در مجموعه شهرداری تهران به نمایش گذاشته شده، یکی دیگر از ادله مهم دفاع از ایده راه اندازی قطار سبک شهری در بزرگراه های کلیدی پایتخت است.

در شرایطی که حدود 20 کیلومتر پل سواره رو به شیوه صندوقه ای در طول 6 سال اخیر در قالب پروژه ها تقاطع بزرگراه های شیخ فضل الله – جناح و مهم تر از آن، پروژه تحسین برانگیز بزرگراه طبقاتی صدر توسط شهرداری تهران ساخته شده است، باید پذیرفت ساخت مسیر ویژه قطارهای سبک شهری در بزرگراه های تهران دیگر کار پیچیده ای برای مدیریت شهری نخواهد بود.

ساخت مجموعه پل های صندوقه ای در طول سال های اخیر راه اندازی چند کارخانه سگمنت سازی را نیز به دنبال داشته است. بنابراین زیرساخت های فنی و مهندسی لازم برای راه اندازی LRT هم اکنون تقریبا در شهرداری تهران فراهم است. به گونه ای که مازیار حسینی، معاون سابق فنی و عمران شهرداری تهران  در مراسم افتتاح بزرگراه طبقاتی صدر اعلام کرده بود که اکنون توان ساخت 2 کیلومتر عرشه پل صندوقه ای در هر ماه در شهرداری تهران وجود دارد.

مطالعه LRT طهران قدیم

شهرداری تهران از سال92 با  تهیه طرح «توسعه و آمایش منطقه12 با رویکرد توسعه گردشگری» در برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران در نظر داشته تا با بازگرداندن سکونت به بافت تاریخی و احیای زندگی شبانه، مرمت و احیای بافت تاریخی و همچنین ایجاد فضای ارزشمند شهری با اجرای طرح های آرام سازی و پیاده راه سازی در میادین و معابر مهم واجد ارزش به احیای هویت تاریخی «طهران قدیم» بپردازد.در این میان یکی از مهمترین پیش نیازهای لازم جهت تحقق این اهداف ساماندهی، نظم بخشی و آرام سازی ترافیکی در بافت و محدوده پیرامونی آن است که مطالعات نشان می دهد ایجاد سامانه حمل و نقلی در مناطق 11 و 12 بر پایه قطار سبک شهریLRT پاسخ مناسبی  به نیاز درخصوص آرام سازی ترافیکی طرح توسعه و آمایش منطقه 12 است.

نکته قابل ملاحظه در این طرح این است که ساماندهی ترافیک در این محدوده مستلزم مداخلات حداکثری ترافیکی (تغییرات جهات ترافیکی) است که اجرای قطار سبک شهری به عنوان پیش نیاز این اقدامات می تواند درکاهش تبعات اجتماعی اینگونه مداخلات و تامین رضایت شهروندان نقش به سزایی داشته باشد.