موسیقی سنتی ایرانی شامل دستگاه ها، نغمه ها و آوازها از هزاران سال پیش از میلاد مسیح تا امروز در میان مردم ایران جریان داشته و اکنون دلنشین تر و قابل فهم تر در دسترس است.

بخش بزرگی از آسیای مرکزی، افغانستان، پاکستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکیه متاثر از موسیقی ایرانی است و هر کدام به سهم خود تاثیراتی در شکل گیری این موسیقی داشته اند.

با وجود آن که در اواسط دهه هفتاد و با اوج گیری موسیقی پاپ و به تبع آن ورود بی شمار خوانندگانی که غالبا با تقلید از صدای خوانندگان پیش از انقلاب تلاش داشتند به موقعیت های مناسبی دست یابند، اما شاکله فرهنگی جامعه همچنان قدردان و تمجید کننده موسیقی اصیل ایرانی بود و پایداری این موسیقی نشان از عمق نفوذش در میان اقشار مختلف داشت و دارد.

ایران از لحاظ موسیقی قدمت تاریخی و درخور توجهی دارد و طبق نظریه های برخی مورخان مشرق زمین، قدمت موسیقی ایرانی را در زمان هخامنشی برآورد کرده اند و یکی از خط و زبان های هفتگانه آن دوران که عامه مردم آن را بلد بوده اند، احتمالا موسیقی بوده و آوازهایی از قبیل سوگ سیاوش را با آن خط و زبان می خواندند.

موسیقی سنتی امروز ایران، که باقی مانده مقامات دوازده گانه قدیم است، قـبلا مفـصل تر بوده و امروز جزیی از آن در دسترس است.

طبق روش طبقه بندی جدید در آواز و مقامات، که از حدود یکصد سال پـیش برقرار شده، آواز و موسیقی سنتی ایران را در دوازده مجموعه قرار داده اند. از دوازده مجموعه تقسیم بندی شده، هفت مجموعه که وسعت و استقلال بیشتری داشته اند، دستگاه نامیده شده و پـنج مجموعه دیگر را که مستقل نبوده و از دستگاه های مزبور منشعب شده اند، آواز نامیده اند.

اما در این میان آواز ایرانی سال هاست با نام محمدرضا شجریان پیوند خورده است. تقریبا از سال 1357 مردم ایران، این هنر را با نام او می شناسند و در واقع شجریان، نماد و سمبل موسیقی آوازی است.

آنچه امروزه به عنوان موسیقی اصیل ایرانی می شناسیم نوعی از هنر است که پشتوانه تاریخی عظیمی را به دنبال خود دارد و هنرمندان بزرگی چون محمد رضا شجریان، شهرام ناظری و زنده یاد محمدرضا لطفی استاد برجسته تار ایران ، ره توشه ارزشمند این دانش تاریخی هستند.

نوای موسیقی اصیل ایرانی بیش از هر چیز نوایی آرام بخش، ملکوتی و گوش نواز است که با لطافت عجین شده است لطافتی که در نغمه خوانندگانی چون شجریان آیینه وار تبلور دارد.

تلاش های استاد شجریان برای زنده نگاه داشتن آواز ایرانی و کوشش های وی برای تربیت مشتاقان جوان این موسیقی را نباید از نظر دور داشت.

شجریان آواز ایران را متحول کرد
عضو هیات مدیره کانون خوانندگان سنتی خانه موسیقی می گوید: جایگاه ویژه در موسیقی و آواز ایرانی را هر کسی نمی تواند کسب کند زیرا شرایطی دارد که از عهده هر کسی بر نمی آید.

مظفر شفیعی ادامه داد: استاد شجریان هنرمندی است که به دلیل علاقه، سرشت و نهادی که داشته در باب موسیقی توانسته به مرور این جایگاه را برای خود کسب کند و این اتفاق در مدت کوتاه به دست نیامده است.

وی اضافه کرد: جایگاه کنونی استاد شجریان حاصل تلاش چندین ساله و آموختن و کسب تجربه و دانش در محضر استادان مختلف و تمرین های مستمر است.

این مدرس موسیقی و آواز یادآورشد: استاد شجریان از بدو ورود به تهران و در نیمه دوم دهه 40 به مرور با استادان مختلف کار کرده و شاگردان بسیاری داشته که تمامی این موارد باعث شده این هنرمند جایگاهی در عرصه موسیقی و به لحاظ هنری، اخلاقی و رفتاری برای خود باز کند.

شفیعی در خصوص تاثیر صدای استاد شجریان در آواز ایرانی نیز اظهار کرد: آواز از قبل بوده و نیمه دوم دهه 40 استادان ارزشمندی همچون قوامی و بنان فعالیت داشته و از طرفداران بسیاری برخوردار بودند اما در کنار این استادان، افرادی چون استاد شجریان نیز کار می کردند که علاقه مندان خاص خود را داشتند.

وی با بیان اینکه علاقه به صدای یک خواننده صرفا سلیقه ای نیست بلکه تکنیک و روش آن فرد نیز تاثیرگذار است، گفت: استاد شجریان توانست آواز ایران را متحول کند.

عضو هیات مدیره کانون خوانندگان سنتی خانه موسیقی ادامه داد: استاد شجریان در ادامه فعالیت های خود از نیمه دوم سال 50 به بعد با برنامه های بسیار نیز جایگاه آواز ایران را برای جوانان تثبیت کرد.

شفیعی خاطرنشان کرد: اکنون ضروری است تا استاد در مورد آموزش و تدوین ردیف ها فرصتی اختصاص داده و به آموزش شاگردان خود بپردازند و برای ردیف های موسیقی و آوازی که اکنون به صورت پراکنده است دوره های آموزش برگزار کنند.

وی با اشاره به اینکه استاد شجریان برنامه هایی در این رابطه در نظر داشته که فرصت اجرا پیدا نکرده است، افزود: در هر صورت جایگاه آوازی شجریان بسیار سطح بالا بود و دور از دسترس است که کسی بتواند به این سطح برسد.

این مدرس موسیقی و آواز اظهار کرد: انتقال تجربه استاد به شاگردانش بخشی از طریق شنیداری و آثاری است به این معنا که وی آثار خود را ارایه کرده اند و شاگردان از طریق گوش کردن می توانستند سبک ایشان را فرا بگیرند.

شفیعی ادامه داد: استاد شجریان از اواخر سال های 57 و 56 آواز را شروع کرد و به واسطه رادیو و کلاس های خصوصی آموزش هایی ارایه کرد.

وی یادآورشد: علاقه مندان به صدا و سبک آوازی استاد بیشتر از طریق شنیداری می توانند تا حدودی با سبک وی آشنا شوند و البته برای تبحر و کسب تجربه بیشتر باید به دنبال کسب شخصیت آوازی مستقل برای خود باشند.

عضو هیات مدیره کانون خوانندگان سنتی خانه موسیقی با بیان اینکه استاد شجریان خود نیز شخصا برنامه هایی برای آموزش به شاگردان دارد، اظهار داشت: تاکنون استاد برنامه مدون آموزشی نداشته اما شاگردانی که در کلاس وی حاضر می شدند با ضبط آنچه که استاد آموزش می داد تمرین می کردند البته این در شرایطی بود که استفاده از ضبط باعث تنبلی ذهن می شد و هنرجو در برابر استاد نباید از ضبط استفاده می کرد.

استاد شجریان برای آموزش هیچ گاه هزینه ای دریافت نمی کند
یکی از شاگردان استاد شجریان نیز به خبرنگار فرهنگی ایرنا گفت: برای حضور در کلاس های استاد حتی یک ریال هم پرداخت نکرد ه ام و این نگاه انسانی شجریان برای آموزش آواز ایرانی به جوانان علاقه مند ستودنی است.

وحید تاج اظهار داشت: من افتخار این را داشته ام که به عنوان شاگرد در کنار استاد شجریان به آموزش بپردازم و معتقدم آموزش آواز به جوانان علاقه مند به موسیقی، خدمت بزرگی ا ست که استاد شجریان همواره به آن اهتمام داشته است.

این خواننده موسیقی ایرانی افزود: شجریان تقریبا تمامی زوایای آواز ایرانی را به ما آموزش می داد و هر آنچه در چنته داشته در کارگاه های آموزش خود برای علاقه مندان ارایه می کند.

وی همچنین درباره تاثیر صدای استاد شجریان بر موسیقی ایرانی گفت: استاد شجریان بدون شک تاثیرات فراوانی در موسیقی ایرانی و خوانندگان آن داشته است اما مهمترین تاثیری که صدای استاد در این 50 سال فعالیت هنری داشته آشنا کردن مردم و جوانان با موسیقی ایرانی بویژه آوازی است.

شاگرد استاد شجریان یادآورشد: شجریان از خوانندگانی است که موسیقی آوازی، که اصیل ترین موسیقی ایرانی است را به خوبی و عالی به گوش مردم ایران و جهان رسانده و در این زمینه یکی از بهترین ها به شمار می رود.

تاج فراگیر کردن فرم، ساز و آواز نرا یکی از تکنیک های شجریان دانست و گفت که وی در این زمینه اجرا های بسیار تاثیرگذار و پرمخاطبی داشته است.

وی تاکید کرد: شجریان از معدود خوانندگانی است که در تمام دوران فعالیت هنری خود به فرم ساز و آواز وفادار مانده است و اکنون نیز اگر اجازه فعالیت داشته باشد بدون شک با همان برنامه های ساز و آوازی علاقه مندان زیادی را برای شنیدن اجرا به سالن ها خواهد کشاند.

خواننده آلبوم روزگار رنگ آمیز از دیگر تاثیرات استاد شجریان در هنر ایرانی را آشنا کردن مردم با شعر بزرگان ادب ایران عنوان کرد و گفت: آواز استاد شجریان علاوه بر طنین زیبایی که دارد شوندگان خود را با اشعار حافظ، سعدی مولانا آشنا می کند.

وی افزود: بسیار از مردم ما دیوان شاعران بزرگ خود را در منزل دارند اما بدون اقرار این دیوان ها بیشتر درگوشه خانه خاک می خورد و اگر علاقمندان ادبیات ما و شعر کهن اشعار مولانا و حافظ و سعدی رابیشتر با صدای شجریان در حافظه خود دارند.