هم‌میهن نوشت: سرم‌درمانی این روزها، شغل نان وآب‌داری شده و آمارنامه سازمان غذا و دارو نشان می‌دهد که تنها در پاییز امسال، یکی از پزشکان تهرانی، ۶۰۲۷ سرم برای بیمارانش تجویز کرده؛ یعنی حدود ۶۶ سرم در روز. وضعیت حدود ۵۴ میلیون سرم تامین شده در ۴ ماه گذشته مشخص نیست. بررسی‌های با استناد به آمار تخمینی از تمام بیمه‌ها، نشان می‌دهد که در ۴ ماه دوم امسال میزان مصرف سرم فقط حدود ۲۴ میلیون بوده درحالی‌که برای همین مدت، ۷۸ میلیون سرم تامین و تولید شده است.
گزارشی از وضعیت نامعلوم ۵۴میلیون سرم گمشده
اینکه برای این حجم انبوه از سرم‌ها چه اتفاقی رخ می‌دهد، سوالی است که باید نهاد‌های نظارتی به آن پاسخ دهند، اما برخی کارشناسان صنعت دارو دو دلیل را دراین‌باره مطرح می‌کنند؛ اول قاچاق سرم‌ها و دوم دپوی آنها برای جلوگیری از کمبود یا فروش آزاد و درآمد بیشتر. هرچند حیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو می‌گوید: «درباره سرم‌ها به دلیل حجیم بودن و قیمت بالای‌شان احتمال قاچاق کمتر است، اما احتمال نشت سرم‌ها از برخی مراکز درمانی وجود دارد.»
یک جلسه سرم‌تراپی؛ ۲۵۰ تا ۵۰۰ هزار تومان
اتاق تزریقات درمانگاه‌ها و مراکز درمانی این روزها برچیده شده و نامش به «سرم‌تراپی» تغییر کرده، حالا یا مراجعه‌کنندگان خودشان تقاضای سرم دارند یا پزشکان برای‌شان تجویز می‌کنند. مراکز درمانی هم با اعلام اینکه برای سرُم تحت قرارداد بیمه‌ها نیستند، فاکتور آزاد تحویل بیماران می‌دهند تا هزینه یک سرم‌تراپی ساده حدود ۳۰۰-۲۰۰ هزارتومان آب بخورد. سود بیشتر را هم سایت‌های اینترنتی عرضه‌کننده خدمات پزشکی می‌برند و برای یک سرم‌درمانی ساده بیش از ۴۰۰ هزار تومان می‌گیرند.
با گرم‌شدن بازار سرم‌تراپی، قیمت‌ها هم تصاعدی است، به‌طوری‌که قیمت سرم‌تراپی از سوی سایت‌های اینترنتی و خدمات در منزل بیشتر از ۴۰۰ هزار تومان فاکتور می‌شود. اگر بیمار سرمی نداشته باشد، تامین سرم ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومان و هزینه تزریق هم ۱۸۰ هزار تومان می‌شود. برای هر تزریق داخل سرم هم حدود ۳۰-۲۰ هزار تومان باید اضافه کرد.
قیمت تزریقات در مطب‌ها و مراکز درمانی کمی پایین‌تر است، اما چندان هم ارزان نیست. تزریق سرم در درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها بیشتر از ۲۰۰ هزار تومان هزینه دارد که شامل خرید سرم و ملزوماتش ۵۰ تا ۱۰۰ هزار، تزریق ۶۰ تا ۸۰ هزار تومان، رگ‌گیری ۵۰ هزار تومان و هر تزریق داخل سرم ۵ تا ۲۰ هزار تومان.
به نظر می‌رسد که عادت اشتباه بیماران به سرم‌تراپی، ماهانه هزینه هنگفتی را روی دست نظام سلامت برای تامین سرم‌ها و البته بیماران برای پرداخت هزینه‌های درمان گذاشته، اما در سوی دیگر، سود قابل‌توجهی را از فروش سرم‌های خارج از نسخه و با قیمت آزاد نصیب برخی سودجویان این وضعیت کرده است. این در حالی است که قیمت پایه سرم (ترکیه‌ای و ایرانی) در داروخانه‌ها حدود ۱۵ هزار تومان است که همراه با ست سرم و ملزومات دیگر حدود ۲۵ هزار تومان با بیمه و حدود ۵۰ هزار تومان به صورت آزاد قیمت می‌خورد، اما در بازار آزاد این هزینه سه تا چهار برابر می‌شود.
تجویز ۶۰۲۷ سرم فقط از سوی یک پزشک
سرم‌درمانی این روزها، شغل نان وآب‌داری شده و آمارنامه سازمان غذا و دارو درباره تعداد اقلام دارویی و تعداد نسخ به تفکیک پزشک نشان می‌دهد که تنها در پاییز امسال، یکی از پزشکان تهرانی، ۶۰۲۷ سرم برای بیمارانش تجویز کرده؛ یعنی حدود ۶۶ سرم در روز.
در پاییز امسال هم بیشترین میزان تجویز سرم در تهران، خوزستان و اصفهان ثبت شده و در آن سوی جدول هم خراسان جنوبی، خراسان شمالی و سمنان کمترین مصرف را داشته‌اند. البته رئیس وقت سازمان غذا و دارو از ابتدای امسال نسبت به افزایش ۵۰ درصدی مصرف سرم در کشور هشدار داده بود، اما حالا بیمه سلامت این عدد را ۳۳ درصد در ۱۰ ماه گذشته اعلام می‌کند؛ افزایش مصرفی که منجر به کمبود‌های این دارو طی ماه‌های اخیر هم شد و سازمان غذا و دارو را مجبور به افزایش تولید داخل و واردات کرد.
آنها از ابتدای مهرماه تاکنون، ماهانه ۱۹ میلیون سرم تامین کرده‌اند؛ ۱۵ میلیون تولید داخل و ۴ میلیون هم وارداتی که این عدد در دی‌ماه به ۲۱ میلیون رسید. مسئولان مربوطه می‌گویند میزان مصرف بالاست و نمی‌دانند که تا چه زمانی باید این حجم از سرم‌ها تامین شود. اما بررسی‌های هم‌میهن نشان می‌دهد، میزان مصرف رسمی سرم در کشور تحت پوشش سازمان‌های بیمه‌گر، تغییر چندانی نکرده و این عدد در مردادماه امسال با وجود اوج مصرف به دلیل گرمازدگی، ۲ میلیون عدد بوده است.
بنابر آمارنامه سازمان بیمه سلامت، در فرورین‌ماه امسال بیش از ۴۲۳ هزار سرم، در اردیبهشت‌ماه حدود ۴۱۲ هزار سرم، در خردادماه بیش از ۴۳۲ هزار سرم، در تیرماه بیش از ۵۲۴ هزار سرم، در مردادماه با بیشترین میزان مصرف بیش از ۷۳۶ هزار سرم، در شهریورماه بیش از ۴۸۷ هزار سرم، در مهرماه حدود ۶۵۴ هزار سرم، در آبان‌ماه بیش از ۶۷۶ هزار سرم، در آذرماه بیش از ۵۶۰ هزار سرم و در دی‌ماه هم ۵۸۸ هزار سرم تحت پوشش بیمه و نسخ پزشکان تجویز شده است؛ عددی معادل ۵ میلیون و ۶۲۵ هزار و ۳۲۳ سرم.
آماری که تفاوت چندانی با سال گذشته ندارد و این عدد در فروردین‌ماه ۱۴۰۰ بیش از ۳۵۵ هزار سرم، در اردیبهشت‌ماه حدود ۳۶۲ هزار سرم، در خردادماه بیش از ۳۵۱ هزار سرم، در تیرماه بیش از ۴۳۴ هزار سرم، در مردادماه با بیشترین میزان مصرف بیش از ۵۷۸ هزار سرم، در شهریورماه بیش از ۵۱۰ هزار سرم، در مهرماه حدود ۳۶۰ هزار سرم، در آبان‌ماه بیش از ۳۹۷ هزار سرم، در آذرماه بیش از ۳۹۰ هزار سرم و در دی‌ماه هم ۴۰۳ هزار واحد سرم بیمه‌ای بوده است.
آنطور که سرانه تجویز سرم‌های پرمصرف (سدیم کلراید) در پاییز ۱۴۰۱ نشان می‌دهد، درمجموع ۲ میلیون و ۱۱۸ هزار و ۴۷ سرم در مراکز درمانی دانشگاه‌های علوم پزشکی وزارت بهداشت مصرف شده، اما سجاد اسماعیلی، مشاور رسانه‌ای سازمان غذا و دارو از توزیع حدود ۱۲۵ میلیون واحد سرم تا پایان آذرماه ۱۴۰۱ خبر داده است.
تجویز غیرمنطقی سرُم تخلف است
«افزایش ۵۰ درصدی مصرف سرم در ابتدای سال و ۳۳ درصدی در ۱۰ ماه امسال نمی‌تواند چندان طبیعی باشد، به نظر می‌رسد انگیزه‌هایی وجود داشته که منجر به افزایش مصرف سرم در کشور شده است.» این نکته را یک پزشک می‌گوید.
او در توضیح بیشتر اضافه می‌کند: «در بیمارستان دولتی، تعرفه تزریق سرم در بخش دولتی، ۳۰ هزار تومان است، اما این عدد در بخش خصوصی تا ۱۵۰ هزار تومان هم می‌رسد، پزشکان از تعرفه سهم دارند و به همین دلیل نمی‌توان انگیزه‌های اقتصادی در افزایش تجویز سرم را نادیده گرفت.»
البته محمدمهدی ناصحی، مدیرعامل سازمان بیمه سلامت دراین‌باره و اینکه چرا یک پزشک در تهران می‌تواند روزانه ۶۶ سرم برای بیمارانش تزریق کند، می‌گوید: «این مسئله می‌تواند در یک مرکز درمانی وجود داشته باشد. البته اگر چنین چیزی رخ داده باشد و میزان تجویز سرم از سوی یک پزشک عدد غیرقابل قبولی باشد، تخلف است. این قابل قبول نیست که یک پزشک این میزان بیمار بدحال در طول روز داشته باشد و میزان قابل‌توجهی سرم را تجویز کرده باشد.»
او با بیان اینکه امسال در نسخ بیمه سلامت، مصرف سرم ۳۳ درصد رشد نسبت به سال گذشته داشت، تاکید می‌کند: «گاهی در شرایط خاص، مصرف بیش از حد می‌شود. البته نمی‌گوییم که دقت پزشکان کم است، اما گاهی با بیمارانی مواجهیم که به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند و با توجه به اینکه شرایط جسمی مناسبی ندارند، تقاضا و اصرار برای دریافت سرم می‌کنند. البته در پیک آنفلوآنزا هم افراد با علائم گوارشی بیشتری به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کردند، به همین دلیل تامین مایع خوراکی و تزریقی در اولویت قرار گرفت و افزایش مصرف رقم خورد.»
متهم کردن پزشکان، درست نیست
کارشناسان حوزه دارو معتقدند که تعرفه خوب تجویز سرم، منجر به افزایش مصرف کاذب سرم در کشور شده و این مسئله را باید یکی از دلایل افزایش ۳۳ درصدی تجویز سرم در سال جاری دانست. چندی پیش بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت هم عنوان کرده بود که افزایش تجویز‌های پزشکان در کمبود سرم‌ها تاثیرگذار بوده است.
محمد پیکانپور، مدیر کل داروی سازمان غذا و دارو هم اوایل بهمن‌ماه امسال با بیان اینکه بررسی نسخ الکترونیک پزشکان نشان می‌دهد، میزان تجویز سرم از ۱۱میلیون سال گذشته به بیش از ۱۹میلیون رسیده و سرم در صدر اقلام دارویی پرمصرف قرار گرفته، اعلام کرده بود: «دراین‌باره گزارش‌هایی هم از سرم‌تراپی دریافت می‌شود که ممکن است بخش‌هایی از آن مبتنی بر اصول علمی نباشد و نیاز به همکاری بیشتری در این سطح وجود دارد.»، اما محمد رئیس‌زاده، رئیس کل سازمان نظام پزشکی کشور معتقد است، اینکه بخواهیم کمبود دارو و سرم را به افزایش تجویز از سوی پزشکان ربط بدهیم، کاملا نادرست است.
او دراین‌باره توضیح بیشتری می‌دهد و می‌گوید: «در سازمان غذا و دارو، کمیته تجویز منطقی دارو وجود دارد و من از آنها درباره چنین ادعایی سوال کردم و خودشان آن را نفی کردند. به گفته آنها، افزایش مصرف سرم در ماه‌های اخیر جز در تناسب با آنفلوآنزا، شرایط فصلی و کرونا دلیل دیگری از نظر تجویز نداشته و قابل انتظار بوده است.»
رئیس‌زاده درباره اینکه آیا رواج پدیده سرم‌تراپی و درآمدزایی خوب آن برای پزشکان و مراکز درمانی نمی‌تواند منجر به تشدید افزایش مصرف سرم در کشور شده باشد هم می‌گوید: «اینکه برای کمبودها، پزشکان را متهم به افزایش تجویز کنیم هم آمار، هم تحلیل نادرستی است. مگر افزایش تجویز پزشکان چه میزان می‌تواند به کمبودها دامن بزند و هرقدر هم باشد، نمی‌تواند وضعیت بحرانی به وجود بیاورد.
وزارت بهداشت و حوزه درمان هم این مسئله را تایید نمی‌کند و من هم آن را رد می‌کنم. البته باید این را بگویم که تجویز غیرمنطقی دارو همیشه در کشور ما وجود داشته، اما عدد به میزانی نیست که کمبود‌های دوره‌ای را به آن ربط دهیم. در سال‌های گذشته هم تجویز غیرمنطقی وجود داشته و آمار آن موجود است. امسال در تجویز غیرمنطقی، ما وضعیت غیرقابل قبولی نسبت به گذشته نداریم.»
دراین‌باره محمدهادی صادقی، نایب‌رئیس شورای‌عالی نظام‌پزشکی کشور هم چندی پیش اعلام کرده بود، تجویز سرم در مطب‌های خصوصی طی یکی دو‌ماهه اخیر به دلیل کاهش عرضه سرم به داروخانه‌ها به‌شدت کاهش پیدا کرده است. او گفته بود طبق آمار‌های غیررسمی، تجویز سرم از سوی پزشکان نسبت به فصل آنفلوآنزای سال قبل تغییر عمده‌ای نکرده؛ اما کمبود خیلی بیشتر از این‌ها خودش را نشان می‌دهد.
آمار تامین و توزیع متناقض نیست
سازمان غذا و دارو تا پایان آذرماه امسال حدود ۱۲۵ میلیون واحد سرم توزیع کرده است و از ابتدای مهرماه این عدد ماهانه ۱۹ میلیون و در دی‌ماه ۲۱ میلیون واحد بوده است. اما مجتبی بوربور، نایب‌رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو، تامین حدود ۲۰ میلیون سرم در ماه را چندان منطقی نمی‌داند و می‌گوید: «به نظر نمی‌رسد که به‌صورت دقیق ماهانه ۱۹ میلیون سرم در کشور تامین شده باشد.»
او در پاسخ به این سوال که اگر چنین عددی را در نظر بگیریم، با توجه به میزان مصرف اعلام شده، آیا احتمال قاچاق سرم‌ها یا خروج آنها از چرخه توزیع برای فروش گران‌تر در بازار سیاه و آزاد وجود دارد، توضیح می‌دهد: «اگر همین عدد را در نظر بگیریم و ۵ میلیون از سرم‌ها برای بیمارستان‌ها و مراکز تابعه وزارت بهداشت مصرف شده باشد، حدود ۲۵ درصد میزان تامین شده است. ۷۵ درصد باقیمانده هم برای بخش خصوصی و دیگر سازمان‌های بیمه‌گر خواهد بود؛ بنابراین عدد طبیعی است و آمار‌ها با هم تناقضی ندارند.»
او با بیان اینکه امسال افزایش مصرف سرم وجود داشته، ادامه می‌دهد: «دانشگاه‌های علوم پزشکی سهمیه مصرفی خودشان را اعلام می‌کنند و سایر مراکز درمانی مثل کلینیک‌ها، درمانگاه‌های سرپایی، بیمارستان‌های ارتش، خدمات درمانی و... در این آمار‌ها وجود ندارند. طبیعی است که به دلیل اثر التهابی بازار، افزایش مصرف رقم بخورد.»
