دنیای اقتصاد: «شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» معاون نخست‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزیر و وزیر خارجه قطر روز یکشنبه با پیامی از سوی طرفهای غربی برجام به تهران سفر کرد و این پیام را به همتای ایرانی خود، حسین امیرعبداللهیان منتقل کرد؛ پیامی در ارتباط با ماجرای اوکراین.
وزیر خارجه درباره دیدارش با همتای قطری گفت که وی ایده‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی را درباره بحران اوکراین مطرح کرد. امیرعبداللهیان که پیش از این نیز تلویحا بر بی‌‌‌طرف بودن ایران در جنگ روسیه و اوکراین تاکید کرده بود، روز یکشنبه در دیدار همتای قطری خود گفت: «مناسبات ایران و اوکراین نباید به مفهوم دشمنی یا به حساب طرف دیگری گذاشته شود.» امیرعبداللهیان تقریبا یک هفته پیش در ششمین کنفرانس تاریخ روابط خارجی گفته بود که ما در جنگ اوکراین در کنار هیچ یک از طرفین جنگ نیستیم. وزیر خارجه روز یکشنبه همچنین درباره روابط ایران و روسیه با دیرینه خواندن مناسبات گفت: «هرگونه مناسبات سازنده ایران و مسکو نیز نباید در تقابل با طرفهای دیگر تلقی و تفسیر شود.»
مقام قطری نیز در نشست خبری مشترک با وزیر خارجه ایران با بیان اینکه اکنون فرصت مناسبی است تا مشکلاتی که در خصوص توافق هستهای وجود دارد، حل و شرایط مناسبی برای بازگشت به توافق حاصل شود، گفت که آمریکا هم یکسری پیام‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی را به ما داده تا آن را به ایران منتقل کنیم در خصوص موضوعی که در رابطه با این توافق است و شاید به صورت مستقیم با این موضوع مرتبط نباشد. این صحبت‌‌‌های وزیر خارجه قطر حاکی از آن است که احتمالا وی برای حل و فصل مساله نقش ایران در بحران اوکراین به تهران سفر کرده بود و به بیان دیگر یکی از دستورکارهای مهم سفر شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی همین مساله بوده است.
با توجه به صحبت‌‌‌های وزرای خارجه قطر و ایران می‌توان دریافت که به نوعی سرنوشت برجام و مذاکرات هستهای با داستان اوکراین گره خورده است و تا مساله اوکراین و اتهامات وارده حل و فصل نشود، نمی‌توان نسبت به احیای مذاکرات هستهای امید چندانی داشت. داستان اوکراین نیز از این قرار است که چند ماهی است مقامات اوکراینی و غربی بر استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی در جنگ تاکید دارند.
این در حالی است که ایران با پذیرش ارسال پهپاد به روسیه گفته که این پهپادها قبل از شروع جنگ اوکراین به مسکو تحویل داده شد و برای استفاده در جنگ نبوده است. اما با وجود تاکید ایران بر اینکه مخالف گزینه نظامی است و پهپادها را پیش از جنگ به روسیه تحویل داده، مقامات غربی از جمله آمریکا همچنان روی حرف خود پافشاری می‌کنند؛ تاجایی‌که چندی قبل یک مقام آمریکایی مدعی ارسال محموله‌‌‌های جدید پهپادی ایران به روسیه شد. حال در چنین شرایطی که غرب بر ادعاهای خود تاکید دارد و می‌‌‌خواهد آن را به برجام گره بزند، ایران باید چه دیپلماسی‌‌‌ای را در دستور کار قرار دهد تا بتواند از این مرحله دشوار عبور کند. آن هم در شرایطی که روابط با روسیه برای ایران از اهمیت زیادی برخوردار است و همزمان با حفظ روابط با مسکو باید به دنبال راهکاری برای خروج از این بحران بود.
مرزبندی دقیق بی‌‌‌طرفی در جنگ اوکراین
دکتر ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران درباره شرایط فعلی ایران در جنگ روسیه و اوکراین به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «عرصه سیاست خارجی کاملا ماهیتی مبهم، درهم‌تنیده و پارادوکسیکال دارد. تصمیم‌گیری سیاست خارجی مربوط به شرایطی است که بازیگران بتوانند زمینه لازم برای ایجاد نشانه‌‌‌هایی از تعادل و موازنه بین موضوعات مختلف را فراهم آورند.» به گفته این استاد دانشگاه، موضوع بحران اوکراین، ماهیت چالش‌‌‌ساز در سیاست بین‌الملل پیدا کرده و زمینه ایجاد تضادهای سیاسی، دیپلماتیک و راهبردی را اجتناب‌‌‌ناپذیر ساخته است. وی افزود: «در دوران جنگ دوم جهانی، تصمیم‌گیری ایران در مورد فضای بحرانی سیاست بین‌الملل منجر به وقفه در سیاستگذاری راهبردی شد.»
متقی با بیان اینکه چالش‌‌‌های امنیت ملی مربوط به فضا و فرآیندی است که امکان به‌کارگیری الگوها و سیاست‌‌‌های متوازن را برای کشورها کاهش دهد، گفت: «هرگونه تصمیم‌گیری در سیاستگذاری خارجی باید مبتنی بر مرزبندی ژئوپلیتیک باشد.» این استاد دانشگاه در پاسخ به اینکه ایران چطور می‌تواند دیپلماسی‌‌‌ای را دنبال کند که از یک طرف روابط با مسکو مخدوش نشود و از سوی دیگر مساله مرتبط با اوکراین را حل و فصل کند، توضیح داد: «جداسازی ایران از روسیه نمی‌تواند مطلوبیت‌‌‌های سیاست خارجی ایران را فراهم آورد. به همان گونه‌‌‌ای که ائتلاف ایران با روسیه، چالش‌‌‌های امنیتی فراگیر، متعارض و چندجانبه را به وجود می‌‌‌آورد. بنابراین هرگونه تصمیم‌گیری ایران در خصوص موضوع اوکراین باید تابعی از پیامدهای اقتصادی، سیاسی و راهبردی چنین تصمیمی برای جمهوری اسلامی باشد.»
وی در ادامه با اشاره به اینکه جداسازی موقعیت ایران از یک قدرت بزرگ، چالش‌‌‌های امنیتی بیشتری را برای آینده جمهوری اسلامی ایجاد می‌کند، تاکید کرد: «روسیه تنها کشوری است که در فضای فعلی می‌تواند حمایت‌‌‌های اقتصادی و راهبردی از ایران داشته باشد. در نتیجه رهاسازی روسیه، ایران را در فضای خلأ ژئوپلیتیک قرار می‌دهد.» استاد دانشگاه تهران در تبیین این موضوع که اگر ایران از همکاری‌‌‌های خود با روسیه استنکاف کند، چه نتایجی را در ارتباط با برجام، شرایط اقتصادی و امنیت ملی به دست خواهد آورد، نیز توضیح داد: «ایران چاره‌‌‌ای جز بهره‌‌‌گیری از سازوکارهای مبتنی بر بی‌‌‌طرفی در فضای بحران‌های منطقه‌‌‌ای و فرامنطقه‌‌‌ای نخواهد داشت.
موضوع اوکراین ماهیت بین‌المللی دارد و ایران کشوری منطقه‌‌‌ای محسوب می‌شود.» متقی با بیان اینکه تصمیم‌گیری درباره اوکراین مربوط به کشورهای اروپایی به‌ویژه اوراسیا خواهد بود، ادامه داد: «در فضای موجود سیاست بین‌الملل، هرگونه ائتلاف‌‌‌سازی می‌تواند پیامدهایی را برای کشورها ایجاد کند. بنابراین ایران برای خروج از بحران، نیازمند آن است که مرزبندی دقیق خود را درباره بی‌‌‌طرفی در جنگ اوکراین و همکاری در موضوعات راهبردی بین‌المللی با روسیه پیگیری کند.»
