روزنامه توسعه ایرانی: «بهار نزدیک است»؛ این توئیت دیروز حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهوری است؛ توئیتی در واکنش به تغییر و تحولاتی که از روز پنجشنبه رخ داده است.
بایدن برای نشان دادن حسن نیت خود، ظرف دو روز گذشته گام‌های مهمی را به منظور ارسال پالس‌های مثبت به ایران، برداشته است. اهمیت این گام‌ها به قدری بود که به سرعت رسانه‌ای و منجر به واکنش‌های امیدوارانه مانند همان توئیت حسام‌الدین آشنا شد. این گام‌ها در آستانه پنجم اسفند، یعنی روزی که ایران اعلام کرد اجرای پروتکل الحاقی را متوقف خواهد کرد، برداشته شدند.
یکی از مهمترین آنها، لغو تصمیم ترامپ برای فعال کردن مکانیزم ماشه بود. ریچارد میلز، نماینده موقت آمریکا در سازمان ملل روز پنجشنبه در نامه‌ای به 15 عضو شورای امنیت اعلام کرد که واشنگتن ادعای دولت ترامپ در سپتامبر ۲۰۲۰ (تابستان گذشته) درباره احیا و بازگشت همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را پس گرفت.
در اقدامی دیگر وزارت خارجه آمریکا، اعلام کرد که آمریکا محدودیت تردد دیپلماتیک ایران در نیویورک و مقر سازمان ملل را لغو می‌کند. این محدودیت‌ها در دوران ترامپ، دردسرهایی برای دیپلمات‌های ایرانی ایجاد کرده بود که از میان آنها، ویدئویی از حضور ظریف در سازمان ملل و موانعی که برای آمد و شد وی ایجاد شده بود، خبرساز شد.
محدودیت‌هایی که دولت ترامپ اعمال کرده بود، تحرک دیپلمات‌های ایرانی را محدود به مقر هیأت ایران در نیویورک و مقر سازمان ملل می‌کرد. شبکه سی‌ان‌ان دیروز به نقل از دومین مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا گفت که آمریکا در حال لغو محدودیت‌های تردد است، تا دیپلماسی را برای احیای توافق بین‌المللی هسته‌ای تسهیل کند.
جالب آنکه این اقدامات بایدن، ترامپ را ناگزیر کرد تا بار دیگر درباره ایران اظهارنظر کند. او با بیان اینکه دموکرات‌ها در برابر تهران رویکردی منفعلانه دارند، گفت: «دموکرات‌ها آمریکا را آخرین محور توجه خود قرار داده‌اند و تصمیم دارند همه چیز را در برابر چین و همچنین ایران رها کنند.»
خطیب‌زاده در توئیتر نوشت: «به دلیل خروج آمریکا از برجام، ۵+۱ وجود ندارد. اکنون تنها ایران و ۴+۱ است. اما برای احیای ۵+۱، آمریکا باید عمل کند: تحریمها را بردارد. ما نیز پاسخ خواهیم داد. این ترکیب کلیدی است: تعهد- اقدام- جلسه.»
بیانیه مشترک تروئیکاى اروپایى و آمریکا
همزمان با این اقدامات، آمریکا یک بیانیه مشترک با تروئیکای اروپایی منتشر و در آن تاکید کرد که «اگر تهران به برجام برگردد، واشنگتن اقدام مشابه انجام خواهد داد.» در این بیانیه مشخصا آمده است: «چنانچه ایران به رعایت دقیق تعهداتش در برجام برگردد ایالات متحده نیز اقدام مشابه انجام خواهد داد و آماده رایزنی با ایران در جهت این هدف خواهد بود.»
تروئیکای اروپایی و آمریکا البته در کنار این پیام، هشدارهایی هم به ایران دادند. در بیانیه آنها درباره تصمیم ایران برای توقف اجرای پروتکل الحاقی از پنجم اسفند، آمده است که سه کشور اروپایی و ایالات متحده درخصوص ماهیت خطرناک هرگونه تصمیم برای محدودسازی دسترسی آژانس اتمی هم‌نظرند و از ایران می‌خواهند تبعات چنین اقدام پرمخاطره‌ای را به خصوص در این برهه که فرصت جدیدی برای دیپلماسی فراهم شده، در نظر بگیرد.
البته مانند همیشه بحث نگرانی از برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران را نیز مطرح کرده و همچنین از ایران خواستند همه اتباعی که به گفته آنها خودسرانه بازداشت شده‌اند را آزاد کند. نگرانی از آنچه «تداوم نقض فاحش حقوق بشر در ایران» خواندند؛ نیز بخشی دیگری از بیانیه مذکور بود.
اعلام آمادگی برای حضور در نشست 5+1 و ایران
در کنار همه اینها، اقدام دیگر آمریکا این بود که برای حضور در نشست گروه 5+1 و ایران اعلام آمادگی کرد. روز پنجشنبه، دقایقی پس از پایان نشست چهارجانبه وزرای امور خارجه سه کشور اروپایی عضو برجام و آمریکا، انریک مورا، معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد که برجام در موقعیت حساسی قرار گرفته و به مذاکرات فشرده‌ای با حضور تمام اعضا و آمریکا نیاز است.
پس از آن ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که دعوت اتحادیه اروپا در این خصوص را می‌پذیرد. در همین حال جولیان بورگر، خبرنگار گاردین در واشنگتن در توئیتی به نقل از یک مقام ارشد وزارت امور خارجه آمریکا نوشت که اینک وظیفه جوسپ بورل است تا زمان و مکان مذاکرات با ایران را تعیین کند.
واکنش ایران به این تحولات چه بود؟ در واکنش به اعلام آمادگی آمریکا برای حضور در نشست 5+1 و ایران، سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه در توئیتی نوشت: «به دلیل خروج آمریکا از برجام، ۵+۱ وجود ندارد. اکنون تنها ایران و ۴+۱ است. به یاد بیاورید، ترامپ اتاق [برجام] را ترک و تلاش کرد آن را منفجر کند.» او با بیان اینکه حرکات نمادین خوب است، ادامه داد: «اما برای احیای ۵+۱، آمریکا باید عمل کند: تحریمها را بردارد. ما نیز پاسخ خواهیم داد.» خطیب‌زاده در پایان هم اضافه کرده است: «این ترکیب کلیدی است: تعهد - اقدام- جلسه.»
در واقع سخنگوی وزارت خارجه هرگونه جلسه‌ای را منوط به متعهد شدن آمریکا به برجام و اقدام عملی آن در برداشتن تحریمها کرده است.
سایت رهبری: «حق تعیین شرط برای ایران است»
همزمان محمدجواد ظریف نیز در گفت‌وگویی مقابل دوربین صدا و سیما اعلام کرد که «به محض اینکه اقدامی از طرف امریکا و اروپا به منظور اجرای تعهداتشان ببینیم ما هم بلافاصله واکنش نشان می‌دهیم و به تعهداتمان باز می‌گردیم.»
او همچنین در واکنش به بیانیه تروئیکای اروپایی و آمریکا، خطاب به آنها گفت: «اگر از معلول هراسانید، علت را حذف کنید.» وی تاکید کرد: «ما اقدام را با اقدام پاسخ می‌دهیم.»
نماینده موقت آمریکا در سازمان ملل در نامه‌ای به 15 عضو شورای امنیت اعلام کرد که واشنگتن ادعای دولت ترامپ در سپتامبر ۲۰۲۰ (تابستان گذشته) درباره احیا و بازگشت همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را پس گرفت
در سطح بالاتر هم سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با انتشار تصویری درباره برجام نوشت: «آن طرفی که حق دارد برای ادامه کار برجام شرط معین کند ایران است.... و این شرط را هم گذاشتیم و گفتیم و هیچ کس هم از آن عدول نخواهد کرد و آن این است که اگر می‌خواهند ایران به تعهدات برجامی برگردد باید آمریکا تحریمها را کلا لغو بکند؛ آن هم نه به زبان و روی کاغذ که بگوید لغو کردیم؛ نه، بایستی در عمل تحریمها را لغو کنند و ما راستی‌آزمایی کنیم که درست تحریمها لغو شده، آن وقت ما هم به این تعهدات برجامی برمی‌گردیم.» این سایت ادامه داده: «این سیاست قطعی جمهوری اسلامی است و مورد اتفاق مسئولان کشور هم هست و از این سیاست برنخواهیم گشت.»
روسیه: دیر رسیدن بهتر از هرگز نرسیدن است
بدین ترتیب به نظر می‌رسد، پالس‌های مثبت بایدن برای کاهش تنش کافی نبوده است. این اقدامات البته هرچند ناکافی، اما از دید بسیاری مثبت بودند.
میخائیل اولیانوف، سفیر روسیه در مقر اروپایی سازمان ملل به اسپوتنیک گفت: «لغو درخواست آمریکا درباره احیای تحریمها علیه ایران نشانه خوبی است که تأیید می‌کند ایالات متحده متعهد به احیای عملکرد عادی برجام است.» او همچنین درباره کسانی که به گفته وی طرفدار مکانیسم ماشه بوده و با سیاست فشار حداکثری کنار آمده بودند، گفته است: «آنان بدانند دیر رسیدن بهتر از هرگز نرسیدن است. اکنون زمان سیاست واقعگرایانه و دیپلماسی است.»
علاوه بر او، پیتر استانو، سخنگوی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نشست توجیهی با خبرنگاران، اظهارات مشابهی مطرح کرد و او نیز گفت که «زمان دیپلماسی فرا رسیده و اقدامات آمریکا فضا و شرایطی را ایجاد کرده تا تلاش‌های دیپلماتیکی که در چند هفته اخیر درباره برجام در جریان بوده تسریع شود.»
آنطور که منابع خبری می‌گویند در راستای همین دیپلماسی، ممکن است به زودی دعوت از ایران برای حضور در جلساتی با حضور طرفین برجام صورت گیرد، اما با توجه به اظهارات مقامات ایرانی، در مورد اینکه ایران حضور در چنین جلساتی را بپذیرد یا نه، اطمینانی وجود ندارد.
در واقع علی رغم اینکه تحولات اخیر مثبت ارزیابی شده‌اند، نشریه آمریکایی پولتیکو دیروز نوشت: «تحولات نشان می‌دهد که ترمیم کامل توافق اصلی پیچیده است و ممکن است مجموعه‌ای از مذاکرات بسیار طولانی‌تر را شامل شود، البته اگر مذاکره‌ای شکل بگیرد.»
