روزنامه اعتماد: «علامتي كه هم‌اكنون مي‌شنويد، اعلام خطر يا وضعيت قرمز است و معني و مفهوم آن اين است كه حمله هوايي انجام خواهد شد. محل كار خود را ترك و به پناهگاه برويد.» اين پيام به گوش همه آنان كه روزهاي بمب‌باران و موشك‌باران هوايي را طي ۸ سال جنگ ايران و عراق تجربه كرده‌اند، آشناست.
پس از شنيده شدن اين پيام از راديو يا تلويزيون مردم سراسيمه و شتابان به پناهگاه مي‌رفتند تا بالاخره از همان درگاه اطلاع‌رساني خبر وضعيت سفيد اعلام شود. ۳۱ سال پس از پايان جنگ، شهروندان تهراني ساكن غرب اين شهر حدود ساعت ۱۲ نيمه‌شب شنبه صدايي شنيدند كه اگرچه به گوش برخي از آنها ناآشنا، براي بعضي ديگر تداعي آژير وضعيت قرمز دوران جنگ و همان سراسيمگي و اضطراب بود. با اين حال پس از گذشت ۳ دهه از آن تجربه تلخ و ناخوشايند، ميانه زمستان 99 كسي درست نمي‌دانست كه اين صدا قرار است چه پيامي را مخابره كند و نسبت به چه اتفاقي هشدار دهد.
از همين روي تا پاسي از بامداد روز شنبه تنها واكنش به اين هشدار شبانه و نابهنگام ازسوي شهروندان انتشار فيلم‌هايي از لحظات پخش آژير و نوشتن حدس و گمان يا حس و حال‌شان از شنيدن اين صدا در شبكه‌هاي مجازي بود. آن‌طور كه رصد فضاي مجازي نشان مي‌داد، علاوه بر اطلاع‌رساني ديرهنگام از سوي مقامات مسوول، تجربيات تلخ سياسي-امنيتي اين سال‌ها به‌ويژه شليك موشك به هواپيماي مسافربري كه دي ماه سال ۹۸ اتفاق افتاد باعث شكل‌گيري موجي از نگراني در ميان شهروندان شد كه از قضا پس از اطلاع‌رساني نه تنها فروكش نكرد، از آنجا كه بعضا در ساعات اوليه چندان شفاف نبود، تناقضاتي با يكديگر داشت و با سرعت انجام نشد، باعث تشديد اين نگراني نيز شد. اتفاقي كه براي چندمين‌بار نشان داد مسوولان بايد آژير نگراني و ناباوري در ميان مردم را بشنوند و براي آن به دنبال راه چاره باشند.
اما ماجراي صداي آژير چه بود؟حدود ساعت ۱۲ بامداد شنبه، يا شايد دقايق پاياني جمعه دهم بهمن ماه شهروندان تهراني ساكن غرب پايتخت صدايي شنيدند كه اگرچه براي برخي از آنها تداعي صدايي آشنا بود اما نه دليل آن مشخص بود و نه مي‌دانستند اين صدا در زمستان سال ۹۹ چه پيامي را منتقل مي‌كند. اين خبر ابتدا به‌واسطه ويديوهايي منتشر شد و توجه همه را به خود جلب كرد كه برخي شهروندان از لحظه پخش صداي آژير در فضاي مجازي همرسان كردند يا گزارش‌هايي كه در صفحات شخصي‌شان در اين و آن شبكه اجتماعي نوشتند. گفته مي‌شد كه در مناطقي از غرب تهران نظير شهرك آزمايش، مرزداران، ستارخان، شهرآرا، باغ‌فيض و چند منطقه ديگر صداي بلند آژيري به گوش رسيده و مدت زمان شنيده شدن اين صداي ناخوشايند نيز طولاني بوده است.
برخي شهروندان گزارش مي‌دادند كه مدت زمان پخش صداي آژير به حدود ۱۵ دقيقه رسيده است. در ادامه ابتدا پايگاه خبري-تحليلي جماران يكي از همين ويديوهاي منتشر شده در فضاي مجازي را بازنشر داد تا خبر رسميتي بيشتر بگيرد. دست‌كم تا حدود يك ساعت پس از اين اتفاق كه تقريبا اغلب كانال‌هاي خبري دست به كار انتشار اخبار مربوط به آژير قرمز بودند، برخي خبرنگاران در حساب‌هاي كاربري‌شان از پاسخگو نبودن مسوولان ذي‌ربط نوشتند. خبرنگاران رسانه‌هاي برخط چپ و راست همچون خبرنگار سياسي خبرگزاري تسنيم اعلام مي‌كردند كه نه استانداري، نه وزارت كشور و نه معاونت‌هاي امنيتي و سياسي آنها كه احتمالا از معدود مراجع امنيتي هستند كه با رسانه‌ها در ارتباطند پاسخگو نيستند. در فقدان اطلاع‌رساني دقيق و به‌موقع كه تجربه‌اي هميشگي در بزنگاه‌ها و شرايط اضطراري سياسي و امنيتي است، گمانه‌هاي بسياري در مورد چرايي به صدا درآمدن آژير قرمز مطرح شد.
دقايقي پس از اين اتفاق هم در فضاي مجازي و هم در كانال‌هاي خبري تصويري از وبسايتهاي دنبال‌كننده پروازها منتشر مي‌شد كه نشان مي‌داد مسير يك هواپيما بر فراز فرودگاه امام خميني، واقع در جنوب تهران تغيير كرده است. ابتدا برخي كاربران در فضاي مجازي از احتمال سقوط هواپيما نوشتند. برخي مدعي شدند كه احتمالا هواپيما از ارتفاع استاندارد پايين‌تر آمده و چون احتمال سقوط در محل مسكوني وجود داشته، صداي آژير شنيده شده است.
باتوجه به اينكه پيش از اين تجربه چنين اتفاقي در شهرك توحيد تهران وجود داشت و صداي هشدار و آژيري نيز شنيده نشده بود، اين گمانه دور از انتظار به نظر مي‌رسيد. همچنين گفته مي‌شد كه هواپيمايي از منطقه ممنوعه پرواز در آسمان تهران عبور كرده كه منجر به كار افتادن آژير خطر شده است. برخي كاربران معتقد بودند پس از انهدام هواپيماي مسافربري توسط پدافند هوايي سپاه شايد چنين سيستمي تعبيه شده كه بعدا مشخص شد، اين‌چنين نبوده است. تعدادي هم با استناد به تصاوير و اسكرين‌شات‌هايي‌كه از وبسايتهاي دنبال‌كننده پروازها در فضاي مجازي و رسانه‌اي منتشر مي‌شد، مدعي شدند پرواز استانبول- تهران بر فراز آسمان دچار مشكل شده است. همچنين اخلال در پرواز‌هاي فرودگاه امام خميني هم ادعاهاي ديگري بود كه مطرح شد. همان زمان يكي از تحليلگران حوزه خاورميانه در جورزالم پست در توييتي مدعي شد كه پرواز‌هاي فرودگاه امام خميني اخلال ايجاد شده و پرواز ايران‌اير به اصطلاح به صورت «هولدينگ» درآمده و به آن اجازه فرود داده نشده است.
پس از طرح اين ادعاها خبر قطع برق فرودگاه امام خميني و مناطقي چون بهشت‌زهراي تهران و باقرشهر در رسانه‌ها دست به دست شد. كانال خبري صابرين نيوز كه خود را «رسانه جبهه مقاومت» معرفي مي‌كند هم از ترافيك هواپيمايي و سردرگمي چندين هواپيما خبر داد. اين پايگاه اطلاع‌رساني تلگرامي چندي بعد نوشت كه اطلاعات اوليه و تاييد نشده حاكي از آن است كه مشكل فني هواپيماي A321-271NX ايرلاين تركيش‌اير بر فراز مناطق غربي تهران و احتمال سقوط، علت فعال شدن آژير هشدار بوده است. در ميان انتشار اخباري مبني بر احتمال سقوط هواپيما، اختلال در فرودگاه، باز نشدن چرخ هواپيما و حتي ادعاي عجيب گم كردن باند فرودگاه امام ازسوي خلبان به دليل خاموشي اين فرودگاه، گفته شد پروازي كه از استانبول به سمت تهران مي‌آمده و موفق به فرود نشده به طرف باكو حركت كرده است.
در‌نهايت تصاوير وبسايتهاي دنبال‌كننده پرواز نشان داد كه پرواز مذكور در باكو به زمين نشسته است. در اين ميان برخي ناظران هم از احتمال پرواز جنگنده‌هايي غيرخودي بر فراز آسمان ايران گفتند. ايدي كوهن، خبرنگار اسراييلي در توييتي مدعي شد كه بلند شدن صداي آژير خطر به دليل پرواز جنگنده‌هاي 35-F اسراييلي بر فراز تهران بوده است. البته فرداي اين اتفاق خبرگزاري تسنيم در گزارشي اين ادعا را رد كرد و با بر شمردن توانمندي‌هاي اين جنگنده، اين سناريو را غيرمحتمل دانست. همزمان برخي از رسانه‌هاي خارجي گزارش دادند كه امكان دسترسي به وبسايتهاي مراكزي چون فرودگاه امام خميني يا سازمان انرژي اتمي پس از پخش اين آژير ميسر نيست. اين ادعا در واقع براي درنظر گرفتن احتمال حمله سايبري در برخي رسانه‌ها مطرح شد.
ماجراي نامربوط شهرك آزمايش و فرودگاه امام
ساعاتي بعد بالاخره مقامات مسوول يك به يك اظهارنظر را آغاز كردند. حميدرضا گودرزي، معاون امنيتي و انتظامي استاندار تهران در گفت‌وگو با تسنيم اذعان كرد: «اين صدا به دليل اختلال در يكي از سيستم‌هاي صوتي يكي از مراكز در حوالي شهرك آزمايش بوده كه پس از چند دقيقه نيز قطع شده است.» بعد از آن روابط عمومي فرودگاه امام خميني اعلام كرد كه خلبان هواپيماي تركيش‌ايرلاين به دليل شرايط جوي، مسير خود را به سمت باكو تغيير داده و با پايدار شدن شرايط جوي اين هواپيما به تهران باز خواهد گشت. مدير روابط عمومي اين شهرك فرودگاهي همچنين ادعاي احتمال سقوط اين هواپيماي را رد كرد. در شرايطي اخطار آژير قرمز و انتشار گمانه‌زني‌ها و خبرهاي تاييد نشده، صداوسيما هم مطابق معمول آخرين رسانه‌اي بود كه به وادي اطلاع‌رساني در اين زمينه وارد شد. شبكه خبر در زيرنويس خبري خود به موضوع تغيير مسير پرواز اشاره كرد و اندكي بعد به نقل از روابط عمومي فردوگاه امام خميني نوشت كه خلبان خطوط هوايي تركيه تشخيص داده به دليل شرايط جوي نامساعد در باكو به زمين بنشيند. پس از آن نيز منصور درجاتي، مديركل مديريت بحران استانداري تهران در گفت‌وگويي با صداوسيما اعلام كرد كه نشت آب به سيستمي در يك سازمان مستقر در شهرك آزمايش دليل به صدا درآمدن آژير قرمز بوده و ميان اين صدا و ماجراي هواپيماي خطوط هوايي تركيه ارتباطي وجود ندارد.
او همچنين گفت: «نفوذ آب به داخل سامانه ايمني يكي از مجموعه‌ها باعث ايجاد صداي ممتد آژير شده است و شهروندان را در برخي نقاط نگران كرده است.» صبح روز شنبه نيز خبرگزاري‌ها گزارش دادند كه پرواز تركيش‌اير كه به دليل شرايط نامساعد جوي در باكو به زمين نشسته بود، به تهران بازگشته است. با اين حال تا زمان نگارش اين گزارش هنوز مشخص نيست كه اختلال در سيستم هشدار كدام سازمان باعث به راه افتادن صداي آژير بوده است؟ يا دليل همزماني صداي آژير با اختلال در پروازها در فرودگاه چه بوده است؟
همچنين گفته نشده كه چرا هواپيماي خطوط هواپيمايي تركيه كه به دليل شرايط نامساعد جوي ترجيح داد در تهران به زمين ننشيند، فرودگاه باكو و نه يكي ديگر از فرودگاه‌هاي بين‌المللي داخل كشور را انتخاب كرده است؟ اگرچه برخي مقامات رسمي در اين مورد اظهارنظر كرده‌اند اما آنچه در اين ۲۴ ساعت در شبكه‌هاي اجتماعي و فضايي در جريان بود، همچنان از «نگراني» و «باورناپذيري» شهروندان حكايت دارد و تداعي خاطرات دوران جنگ. در اين ميان ادعاهاي رسانه‌هاي خارجي مبني بر حمله سايبري يا پرواز جنگنده‌ها كه در تضاد با اظهارات غيردقيق داخلي است نيز مزيد بر علت شده است.
