نگاهی به روند افزایش قیمت دلار در 4 دهه بعد از انقلاب نشان می دهد که دلار از 7 تومان در اوایل انقلاب به 30 هزار تومان رسیده و اگر الان 3 نوع ارز 4200، نیمایی و بازار آزاد را شاهد هستیم در زمانی حدود 12 نوع قیمت ارز داشتیم. امروز از ماجرای اولین شوک ارزی و اولین ارز مسافرتی تا زمانی که دلار در یک روز 2300درصد گران شد نوشته ایم و متهمان اصلی گرانی دلار از نگاه مسئولان در دوره های مختلف را معرفی کرده ایم.

 

 

افزایش نرخ دلار از سال ۱۳۵۷ در بازار آزاد آغاز شد. خروج سرمایه از ایران از یک سو و شرایط انقلابی و تاثیر آن بر کاهش صادرات نفت از سوی دیگر بازار ارز را تحت فشار قرار داده بود. قیمت دلار در این سال از 7 تومان به حدود ۱۰ تومان رسید. سال ۱۳۵۹ اما اتفاق دیگری بازار ارز ایران را تحت فشار قرار داد. آغاز جنگ تحمیلی در سی و یکمین روز از شهریور ماه ، فشاری روانی بر نرخ ارز وارد کرد .قیمت دلار در این سال ۴۲ درصد رشد کرد اما در سال های پس از آن، در هنگامه درگیری ایران در جنگ ، هیچ گاه چنین رقمی از رشد را شاهد نبود.

 

سال های پایانی جنگ با این که هزینه های کشور به دلیل ویرانی های جنگ بسیار زیاد شده بود اما برای اولین بار در دوران بعد از انقلاب کاهش قیمت دلار را شاهد بود. سال 67 دلار در بازار آزاد به 100تومان رسیده بود اما به دلیل اتمام جنگ و کاهش تقاضا برای خرید ارز از یک طرف و از سوی دیگر افزایش درآمدهای نفتی به خاطر گرانی قیمت جهانی آن، باعث شد دلار برای چند ماه قیمت نزولی به خود بگیرد که تا کنون سابقه نداشته است. در این سال دلار 96 تومان بود اما آن سال ها تعداد نرخ ارز هم رکورد دار بود و تقریبا 12نرخ مختلف برای ارز داشتیم.

 

از ابتدای انقلاب تا سال 1372 قیمت رسمی دلار تغییر چندانی نکرده بود و در نهایت از 70 ریال اول انقلاب به 72 ریال رسید اما این قیمت تفاوت چشمگیری با قیمت دلار در بازار آزاد داشت. آن زمان قیمت دلار در بازار حدود 180 تومان بود. در همین زمان مرحوم محسن نوربخش که در سال 1373 رئیس بانک مرکزی شد پیشنهاد تک نرخی شدن ارز را داد که مورد قبول واقع شد و همین موضوع باعث شد قیمت رسمی دلار در یک روز افزایش 2500 درصدی را تجربه کند.

 

 

 

 

در این سال نتیجه سیاست های اجرایی موسوم به تعدیل در بازار ارز خود را نشان می داد. افزایش بدهی‌های خارجی ایران در کنار موقعیت اقتصادی رخ داده سبب شد نرخ ارز افزایشی برابر با 9/47 درصد را تجربه کند. این روند در سال پس از آن یعنی در سال ۱۳۷۴ نیز تداوم یافت و در این سال نرخ ارز افزایشی برابر با 9/52 درصد را شاهد بود. با اغماض می توان جهش نرخ ارز و بحران ارزی رخ داده در دهه هفتاد را یک بحران تلقی کرد چرا که ریشه های بحران ارزی در این سال به اجرای سیاست تعدیل و افزایش بدهی‌های خارجی به منظور بازسازی و راه اندازی چرخ های صنعت باز می گردد. افزایش نرخ ارز در این سال ها رشد شدید تورم را در ایران رقم زد. با عقب نشینی دولت وقت از اجرای سیاست تعدیل، وضعیت در سال ۱۳۷۵ متفاوت شد و روند رو به رشد قیمت ارز متوقف شد.

 

 

دهه شصتی ها حتما یادشان هست که اوایل دهه 80 قیمت دلار حدود 850تومان بود و بسیاری از ما برای تبدیل دلار به تومان 3 تا صفر جلوی مبلغ دلار قرار می دادیم تا ببینیم به پول خودمان چقدر می شود. این ترفند برای ساده کردن محاسبات تقریبا تا اواخر دهه 80 زمانی که دلار 1100 تومان بود ادامه داشت.

 

این بار متهم ردیف اول تحریم بود . تحریم خرید نفت از سوی ایران توسط اتحادیه اروپا و تحریم های شورای امنیت علیه ایران. درآمد نفتی ایران به شدت کاهش یافت و وضعیت بغرنج سبب شد در آستانه پاییز قیمت ها در بازار ارز رو به افزایش بگذارد به طوری که پای پلیس به بازار ارز باز شد. قیمت‌ها افزایشی رکوردشکن را شاهد بود. اگر تا پیش از آن رشد قیمت‌ها در محدوده ۴۰ درصد و ۵۰ درصد و ... بود ، این بار ارز رشدی برابر با ۱۱۶ درصد را تجربه کرد. هر چه بود دولت وقت کم کم آماده اسباب کشی از پاستور می شد و می‌رفت تا جای خود را به یازدهمین مستاجر نهاد ریاست جمهوری بدهد. آن روزها هم مانند الان بسیاری از مردم برای خرید ارز عطش داشتند.

 

 

بعد از حضور روحانی در نهاد ریاست جمهوری از سال 92 تا اواخر سال 96 بازار ارز ثبات نسبی داشت اما با زمزمه های خروج آمریکا از برجام قیمت دلار رفته رفته بالا رفت تا این که در بهار 1397 با خروج کامل آمریکا از برجام بازار ارز دست به رکوردشکنی‌های تازه زد و همین باعث شد جهانگیری در 20 فروردین نرخ ارز را 4200 تومان اعلام کند تا شاید از التهاب بازار کاسته شود اما این تصمیم هم کمکی به ثبات بازار ارز نکرد. بعد از اجرای مرحله اول تحریم های ظالمانه آمریکا در مرداد قیمت دلار به 18 هزار و پانصد تومان هم رسید.

 

اواخر خرداد بود که اعلام شد سه کشور فرانسه، انگلیس و آلمان که هر سه از اعضای توافق هسته‌ای برجام هستند، پیش‌نویس قطعنامه‌ای علیه ایران به شورای حکام آژانس ارائه دادند و همین موضوع باعث شد بازارهای مالی داخلی به این موضوع واکنش نشان دهند و قیمت دلار افزایش یابد اما این پیش نویس در خصوص خرید و فروش تسلیحات نظامی بود که قطعنامه آن تا 27 مهر 99 مهلت دارد، بنابراین این واکنش بازارهای مالی کاملا هیجانی و بر مبنای جو روانی بازار اتفاق افتاد. در تیرماه قیمت دلار به 23 هزار و 300 تومان رسید.

 

به گفته فعالان بازار، مهم ترین عاملی که موجب شد دلار در شهریور ماه افزایشی شود، ادامه نگرانی‌های سیاسی و جوسازی معامله‌گران درباره بازگشت تحریم‌های سازمان ملل بود. بسیاری اظهارات یک مقام ارشد آمریکایی را برجسته می‌کردند که ادعا کرده بود در هفته آینده از مکانیزم ماشه استفاده خواهد شد و بعد از آن، برخی از تحریم‌های ایران بار دیگر فعال می‌شود. این در حالی است که ایران بارها تکرار کرده آمریکا دیگر عضوی از برجام نیست که درباره بازگشت تحریم‌ها تصمیم بگیرد. قیمت دلار در اواخر این ماه به کانال 27 هزار تومان وارد شد. البته صف های طولانی مردم برای خرید دلار هم به این گرانی دامن زد.

 

دلار در همین 15 روزی که از مهر گذشته بارها و بارها بین کانال های 27 تا 29 هزار تومان جا به جا می شود و هنوز نتوانسته مرز روانی 30 هزار تومان را بشکند. یکی از دلایل گرانی دلار در این ماه نیز به گفته رئیس بانک مرکزی در اینستاگرامش انتشار اخباری درباره تهدید آمریکا راجع به قطع کامل ارتباط نظام مالی ایران با جهان است.