ایسنا: اما آیا این شیوه زبان‌آموزی صحیح است و می‌توان یک زبان خارجی را به این نحو فراگرفت؟ اشکالات زبان‌آموزی در جامعه امروز ما در سطح زبان‌آموزان یا مدرسان و زبانکده‌ها چیست و چگونه می‌توان بهتر بر یادگیری یک زبان خارجی با اهداف مشخص فائق آمد؟
برای یافتن پاسخ این سؤالات و شبهات دیگری در خصوص چگونگی انتخاب روش برای فراگیری زبان، به سراغ یک مدرس دانشگاه رفتیم که تألیفات متعددی در حیطه آموزش زبان انگلیسی و زبان‌آموزی دارد.
دکتر عباس امام، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز درباره تبلیغات پر آب و رنگ برخی افراد یا مؤسسات برای آموزش زبان تنها در چند جلسه، با تأکید بر این‌که کسی در دو یا سه ماه زبان انگلیسی را یاد نمی‌گیرد، اظهار کرد: عوامل زیادی در زبان‌آموزی دخالت دارد و با در نظر گرفتن این عوامل می‌توانیم بگوییم که فردی یک زبان خارجی را یاد گرفته است یا خیر.
فقط با رفتن به زبانکده، زبان‌آموزی ایجاد نمی‌شود
این استاد دانشگاه با مروری بر پیشینه رشته آموزش زبان انگلیسی در سطح جهان، بیان کرد: حدود یک قرن است که آموزش زبان انگلیسی به‌عنوان یک‌رشته دانشگاهی در سطح دنیا، مطرح و دارای مدارج لیسانس، فوق‌لیسانس و دکتری است. انجمن‌ها و تشکل‌های تخصصی و حرفه‌ای این رشته در سراسر دنیا پراکنده هستند و انتشارات بین‌المللی کمبریج، آکسفورد و لانگمن در ارتباط با این رشته در سطح جهان فعالیت می‌کنند.
امام می‌افزاید: ژورنال‌های تخصصی مرتبط هم در سراسر دنیا و ازجمله ایران، بسیار گسترده است که همه نشان می‌دهد بهتر است مسائل این رشته را با دقت علمی و ظرافت بیشتر مورد توجه قرار دهیم و با توجه به این عوامل انتظار داشته باشیم که در زبان‌آموزی یک فرد رشد ایجاد شود.
محیط زبان‌آموزی، اولین عامل مؤثر در فراگیری زبان
وی اولین عامل مؤثر را محیط زبان‌آموزی دانست و ادامه داد: محیط زبان‌آموزی از خانه و خانواده فرد تا کلاسی که در آن قرار می‌گیرد و تا زبانکده و جامعه به مفهوم گسترده آن را در برمی‌گیرد. در یک محیط زبان‌آموزی مانند جامعه ما، در بیرون کلاس زبان انگلیسی به‌عنوان یک نیاز کاربردی ندارد و طبیعی است که راندمان زبان‌آموزی در چنین محیطی همانند کشوری مثل هند یا برخی کشورهای اروپایی که زبان انگلیسی در رادیو، تلویزیون یا مراجع آن‌ها کاربرد دارد، نیست.
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: ایران کشوری است که زبان انگلیسی در آن به‌عنوان یک زبان بیگانه فراگرفته می‌شود درحالی‌که در کشورهای دیگر زبان انگلیسی به‌عنوان یک زبان دوم کاربرد دارد بنابراین انتظار ما از زبان‌آموز با کشوری مانند هند یا افغانستان متفاوت است.
انگیزه‌های متفاوت و راندمان‌های متفاوت در زبان‌آموزی
امام، انگیزه زبان‌آموز را به‌عنوان عامل دوم، معرفی و خاطرنشان کرد: به دلیل این‌که زبان انگلیسی یک مهارت است یادگیری این مهارت برای افراد با انگیزه‌های متفاوت، فرق می‌کند. بعضی افراد برای فراگیری زبان انگیزه‌های ابزار انگارانه دارند به‌طور مثال برای شرکت در یک اجلاس یا همایش بین‌المللی یا مسافرت خارجی به دانستن زبان انگلیسی نیاز دارند. این انگیزه‌ها را ابزاری می‌گوییم، یعنی یک ابزار در خدمت رفع بعضی نیازها. بعضی دیگر از افراد تمایل دارند با فرهنگ و تمدن غرب یا ادبیات انگلیسی آشنا شوند که به‌طور طبیعی انگیزه این دو گروه در یک سطح نیست و این انگیزه‌های متفاوت روی میزان راندمان تأثیر می‌گذارد.
امکان موفقیت زبان‌آموزی در سنین خردسالی و پیش از بلوغ بیشتر است
عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز یکی از عوامل مهم دیگر را سن زبان‌آموز عنوان می‌کند و با بیان این‌که سن در موفقیت یا عدم موفقیت زبان‌آموزی بسیار مؤثر است، توضیح داد: به‌طور معمول افراد در سنین خردسالی و پیش از بلوغ امکان موفقیت بیشتری دارند اما تحقیقات نشان می‌دهد که میزان تأثیر سن در زبان‌آموزی به‌گونه‌ای نیست که فردی بعد از سن بلوغ نتواند یک زبان خارجی را فرابگیرد ولی ممکن است در بعضی مهارت‌ها (مانند بیان گفتاری) دچار مشکلاتی شود.
امام، عامل مهم دیگر را مدرس، معلم یا آموزگار زبان دانست و اظهار کرد: توانایی‌های همه مدرسان هر رشته در یک سطح نیست؛ ممکن است یک مدرس تازه‌کار تجربه زیادی نداشته ولی یک مدرس دیگر باتجربه، حرفه‌ای و کارآزموده باشد.
تأثیر برنامه آموزشی بر موفقیت زبان‌آموز
وی، برنامه آموزشی را به‌عنوان عامل پنجم در موفقیت زبان‌آموز، معرفی و بیان کرد: چه در سطح زبانکده‌ها یا نظام آموزش‌وپرورش، بعضی برنامه‌های آموزشی تک‌بعدی یا یک‌بعدی اما برخی دیگر همه‌جانبه یا جامع‌نگر هستند؛ به‌طور مثال ممکن است در یک برنامه آموزشی بر مهارت گفتاری یا نگارشی و یا روی توانایی افراد در زمینهٔ قواعد دستوری زبان تأکید شود. هر برنامه‌ای که با دید جامع‌نگرانه‌تر و جامع‌الاطراف‌تر به مسائل زبان‌آموزی نگاه کند، نتیجه موفقیت‌آمیزتری خواهد داشت.
این مدرس زبان انگلیسی، عامل دیگر را آزمون‌ها یا آزمونه‌ها عنوان کرد و با اشاره به وجود آزمون‌های بسیار متفاوت و تخصصی در زبان انگلیسی، افزود: استفاده صحیح از این آزمون‌ها در موفقیت زبان‌آموز می‌تواند بسیار مؤثر باشد؛ برای سنجش توانایی‌های زبان‌آموزی کودکان، نوجوانان و بزرگ‌سالان ابزار واحدی وجود ندارد و آزمون‌ها و آزمونه‌های بسیاری به اشکال متعددی وجود دارد.
آزمون‌های چندگزینه‌ای زبان، بدترین نوع امتحان‌های سنجش مهارت
امام خاطرنشان کرد: این آزمون‌ها و مهارت استفاده صحیح از آن‌ها به‌قدری گسترده و پراهمیت شده که در رشته زبان انگلیسی، دکترای تخصصی آزمون‌سازی ایجاد شده است. به‌طور معمول یکی از آزمون‌های بسیار پرکاربرد در کشور ما، آزمون‌های چندگزینه‌ای است ولی امروزه در رشته زبان انگلیسی این آزمون‌ها از بدترین نوع امتحان‌های سنجش توانایی هستند.
وی ادامه می‌دهد: تنها مزیت آزمون‌های چندگزینه‌ای سهولت تصحیح برای مدرس است درحالی‌که از نظر قابل‌اعتماد و اتکا بودن نتایج نظام آموزشی، ابزار مطمئن و قابل‌اعتمادی نیستند و باید به آزمون‌های دیگری مانند close test مراجعه کنیم که نتایج آن بسیار قابل‌اعتمادتر است.
وفور وسایل سمعی‌بصری، نشانه موفقیت یک محیط زبان‌آموزی نیست
این مدرس دانشگاه، عامل هفتم را وسایل و امکانات کمک‌آموزشی می‌داند و اظهار کرد: هرقدر تجهیزات سمعی بصری در یک محیط زبان‌آموزی بیشتر باشد، در یادگیری زبان مؤثرتر است، البته صرف وجود یا وفور این وسایل و ابزارها نشان‌دهنده موفقیت یک محیط زبان‌آموزی نیست بلکه چگونگی استفاده استاد یا مدرس از این امکانات مدنظر است؛ بنابراین استفاده تبلیغاتی یا شعاری از این تجهیزات نمی‌تواند ضامن موفقیت زبان‌آموزان باشد مگر آن‌که این وسایل به‌طور کارآمد مورداستفاده قرار گیرند.
امام با بیان این‌که تحقیقات روانشناسی و زبان‌آموزی نشان داده که استعداد زبان‌آموزی همه به یک اندازه نیست، به این مسئله به‌عنوان عامل هشتم در موفقیت یک زبان‌آموز، اشاره و تصریح کرد: اغلب میان اطرافیان خود افرادی را دیده‌ایم که نسبت به یادگیری زبان‌های دیگر بسیار علاقه‌مند بوده‌اند و البته همه از این ظرفیت درونی برخوردار نیستند.
وی ادامه داد: باید بپذیریم که بنا به دلایل متعدد بعضی راحت‌تر یک زبان خارجی را یاد می‌گیرند درحالی‌که بعضی کندتر هستند زیرا استعداد در همه افراد یکسان نیست؛ بنابراین جای نگرانی ندارد اگر یک نوجوان دیرتر از دیگری یاد بگیرد. زبان انگلیسی یک مهارت و دارای چهار شکل گفتاری، شنیداری، خواندن و نوشتاری است و این مهارت‌ها نیاز به پرورش دارد.
"فرصت به‌کارگیری زبان"، عاملی مهم در مهارت زبان‌آموزی
عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، فرصت به‌کارگیری زبان مورد آموزش را عامل مهم دیگر در مهارت زبان‌آموزی یک فرد دانست و گفت: وقتی فردی در فرآیند یادگیری یک زبان قرار می‌گیرد باید ببینیم چه قدر فرصت استفاده از آن را دارد. اگر در بیرون کلاس فرصتی برای تمرین این دانسته‌ها نداشته باشد، به‌طور طبیعی آنچه آموخته از ذهنش خواهد رفت چون زبان پدیده‌ای فرار است؛ بنابراین فرصت به‌کارگیری آنچه فراگرفته، در بیرون کلاس بسیار مهم است.
امام با بیان این‌که آموزش زبان انگلیسی ده‌ها نوع روش (Method) شناخته‌شده، صدها نوع خرده روش و شگرد (Technic) و هزاران هزار نوع تمرین (Practice) در خود دارد، چگونگی به‌کارگیری روش‌های مناسب آموزش زبان را به‌عنوان عامل دهم مورد تأکید قرار داد و افزود: به‌طور مثال برخی متدهای قدیمی آموزش زبان، روش دستور و ترجمه یا Grammar Translation، شنیداری زبانی یا Audio-Linguar و روش مستقیم یا Direct Method است.
وی با اشاره به روش CLT یا Communicative Language Teaching به‌عنوان روش بسیار جدیدی که امروزه بسیار کاربرد دارد، توضیح داد: در این روش، زبان‌آموزی با نقش محوری ارتباط بین انسان‌ها به‌خصوص در زمینهٔ گفتار و شنیدار مورد تأکید قرار می‌گیرد.
دیدگاه منفی نسبت به یک زبان، در میزان یادگیری تأثیر دارد
این مدرس زبان انگلیسی، دیدگاه زبان‌آموز نسبت به زبان مورد آموزش را عامل مهم دیگر، عنوان و اظهار کرد: اگر فردی نسبت به یک زبان دیدگاه منفی داشته باشد، این تفکر در میزان یادگیری او تأثیر دارد و البته عکس این قضیه نیز صدق می‌کند.
امام با اشاره به میزان تمرین و ممارست زبان‌آموز به‌عنوان عامل مهم دیگر در موفقیت زبان‌آموزی، بیان کرد: وقتی فرد فرصت داشته باشد آنچه را در کلاس فراگرفته، بیشتر تمرین کند امکان موفقیت او بیشتر از زمانی است که نتواند تمرین کافی داشته باشد.
وی با بیان این‌که ارتباط والدین با مدرسان و نظارت بر عملکرد زبانکده جزو حقوق آن‌ها است، اجرای مسئولانه را به‌عنوان آخرین عامل مهم در زبان‌آموزی ذکر کرد و گفت: اجرای مسئولانه نیازمند نظارت و پایش است. در مجموع به هراندازه به این عوامل سیزده‌گانه بیشتر توجه کنیم به همان میزان در زبان‌آموزی موفق‌تر خواهیم بود.
توصیه‌هایی برای مدرسان، خانواده‌ها و زبانکده‌ها
این استاد دانشگاه البته توصیه‌هایی هم برای مدرسان، خانواده‌ها و زبانکده‌ها داشت و گفت: استفاده از آثار ناشران شناخته‌شده بین‌المللی در زمینهٔ آموزش زبان مانند Cambridge, Longman & OUP، استفاده از بازی‌های زبانی شادی‌بخش، هنر نمایش (ترفندهای نمایشی) و موسیقی کلام‌محور در کلاس، استفاده از تصاویر حیوانات و اشیاء ملموس، اجرای بازی‌های هیجانی یا تخیلی برای یک گروه از افراد، ضرورت برگزاری کلاس‌های کم‌تعداد، خلاقیت و نوآوری فردی مدرس، استفاده از کتابچه‌های راهنمای مدرس، انجام تمرینات تعاملی دو یا چندنفری از توصیه های بنده برای این سه قشر دخیل در زبان‌آموزی است.
زبانکده‌ها خوب کار می‌کنند
وی درخصوص عملکرد زبانکده‌ها و مؤسسات خصوصی زبان‌آموزی نیز با بیان این‌که با توجه به ضعف موجود در آموزش‌وپرورش باید زبانکده‌ها را گسترش داد، اظهار کرد: برای ارزیابی زبانکده‌ها بهتر است که به ارزیابی‌های رسمی در آموزش‌وپرورش مراجعه کرد اما با توجه به ضعف موجود در آموزش‌وپرورش و کمبود اعتبارات برای توسعه کلاس‌های زبان، زبانکده‌ها خوب کار می‌کنند و به همین جهت باید آن‌ها را گسترش داد.
عضو هیأت‌علمی دانشگاه شهیدچمران اهواز ادامه داد: البته زبانکده‌ها تمام جمعیت دانش‌آموزی را پوشش نمی‌دهند و نباید انتظار داشت که زبانکده‌ها کار آموزش‌وپرورش را انجام دهند؛ در آموزش رشته زبان در سطح آموزش‌وپرورش مشکلات بسیاری وجود دارد، از جمله این مشکلات نبود امکانات لازم در مدارس است؛ در حال حاضر وضعیت آموزش زبان بهبود عمومی داشته و توجه به آن در مدارس بیشتر شده است.
امام در خصوص کیفیت آموزش در زبانکده‌ها گفت: برای پایش دقیق کیفیت آموزش، نیاز است که ارگان‌های مسئول نظارت دقیقی بر عملکرد زبانکده‌ها داشته باشند؛ همچنین نحوه آموزش و کیفیت عمکرد زبانکده‌ها مستلزم نظارت خانواده‌ها است، هر پدر و مادری حق دارد که با معلم فرزند خود ارتباط داشته باشد؛ خانواده‌ها باید از هزینه‌ای که در زبانکده‌ها صرف می‌شود، بیشترین بهره را ببرند.
زمان بهینه یادگیری برای فراگیری زبان، 3 جلسه در هر هفته است
وی با ذکر این‌که یادگیری زبان بیشتر متناسب با شرایط و محیط است تا طول مدت آموزش، گفت: می‌توان برای هر فرد با توجه به علایق، سلایق و شرایط او، یک بسته آموزشی متفاوت ارایه داد اما زمان بهینه یادگیری برای فراگیری زبان، 3 جلسه در هر هفته است. زبان یک مهارت است، مانند مهارت‌های دیگر و اگر تداوم و تمرین وجود نداشته باشد نتیجه مطلوبی حاصل نمی‌شود.
امام درباره بعضی دوره‌های فشرده آموزش زبان در کشورهای دیگر تحت عنوان جزیره زبان و امکان برگزاری این دوره‌ها در کشورمان، نیز بیان کرد: در کشورهای غربی دوره‌های فشرده‌ای طراحی می‌شود که فرد را غرق در زبان‌آموزی می‌کند؛ این طرح‌ها در فضای جداگانه و تنها با هدف آموزش زبان اجرا می‌شود. در کشور ما نیز برگزاری این دوره‌ها می‌تواند مفید باشد اما قابلیت اجرایی‌شدن آن‌ها وجود ندارد.
وی با بیان این‌که معتقد است که یادگیری زبان مادری با دیگر زبان‌ها فرق دارد، خاطرنشان کرد: ماهیت یادگیری زبان مادری با دیگر زبان‌ها متفاوت است؛ افراد بدون آموزش و تنها در تعامل با اطرافیان خود هم زبان مادری را فرا می‌گیرند اما یادگیری زبان خارجی به عوامل متعددی مانند سن افراد بستگی دارد. یادگیری زبان معمولأ توسط نیم‌کره راست مغز صورت می‌گیرد و این قسمت مغز پس از سن بلوغ انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهد.
مقاومت‌های فرهنگی در زبان آموزی تأثیرگذار است
استاد زبان دانشگاه شهیدچمران اهواز با اشاره به مشترکات زبان‌های موجود در جهان، اظهار کرد: مطالعات تاریخی در زبان‌شناسی نشان می‌دهد که تمام زبان‌ها از اشتراکات بسیاری برخوردار هستند اما این به معنای یکی‌بودن زبان‌ها نیست؛ به‌طور مثال زبان انگلیسی امروز بیشترین استفاده را از زبان‌های دیگر داشته است و یک زبان خالص نیست همان‌طور که هیچ زبانی خالص نیست؛ به مرور زمان اصل تعامل بین زبان‌ها ثابت شده است.
امام همچنین با بیان این‌که مقاومت‌های فرهنگی در زبان آموزی بسیار تأثیرگذار است، اضافه کرد: اکنون توجه خوبی در مهدهای کودک به زبان‌آموزی و آموزش کودکان خردسال شده است اما این احساس در خانواده‌ها باید وجود داشته باشد که توجه به ارزش‌های بومی، قومی و فرهنگ و زبان خود به‌طور بدیهی مطلوب‌تر از توجه به زبان‌های دیگر است بنابراین در این خصوص باید توازن منطقی ایجاد کنیم؛ ممکن است که کودکی به زبان انگلیسی مسلط باشد اما نتواند اشعار حافظ را بخواند.
